در دنیای پزشکی و مراقبت‌های حین جراحی، شل‌کننده‌های عضلانی نقش بسیار مهمی در تضمین ایمنی و راحتی بیماران دارند. یکی از پرکاربردترین داروها در این دسته، آمپول سوکسینیل کولین است. این داروی قدرتمند با اثر سریع و موقت خود، امکان ایجاد فلج عضلانی کنترل شده را فراهم کرده و در شرایط مختلفی از جمله لولهگذاری داخل تراشه، کنترل اسپاسمهای حنجره و تسهیل در جراحی‌های مختلف کاربرد دارد.
اشکال دارویی سوکسینیل کولین
- محلول تزریقی: 20 میلی گرم در میلی لیتر، 100 میلی گرم در میلی لیتر
موارد مصرف آمپول سوکسینیل کولین
آمپول سوکسینیل کولین (Succinylcholine) یک داروی عضلانی است که یک شل کننده عضلانی سریع‌الاثر محسوب میشود. این دارو بیشتر در بیهوشی عمومی و اقدامات اورژانسی برای ایجاد فلج عضلانی موقت به کار میرود. سوکسینیل کولین با مسدود کردن گیرنده‌های استیل‌کولین در عضلات اسکلتی عمل می‌کند که باعث شل شدن سریع عضلات و تسهیل در لولهگذاری تراشه یا سایر مداخلات پزشکی میشود.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر سوکسینیل کولین
مکانیسم اثر: سوکسینیل کولین بر اساس دپولاریزاسیون پایدار در عضلات اسکلتی عمل می‌کند. این دارو یک آگونیست نیکوتینی گیرنده استیل‌کولین در محل اتصال عصبی-عضلانی است و مراحل مکانیسم اثر این دارو شامل موارد زیر است؛
- اتصال به گیرنده‌های نیکوتینی؛
- سوکسینیل کولین به گیرنده‌های استیل‌کولین در غشای پس‌سیناپسی عضلات اسکلتی متصل میشود. این اتصال باعث باز شدن کانال‌های یونی و ورود یون‌های سدیم به داخل سلول عضلانی و خروج پتاسیم میشود.
- دپولاریزاسیون غشا؛
- ورود سدیم و خروج پتاسیم باعث دپولاریزاسیون غشای سلول عضلانی میشود. این دپولاریزاسیون اولیه، انقباضات کوتاه و غیرارادی عضلات (فاسیکولاسیون) را به دنبال دارد.
- فلج عضلانی پایدار؛
- برخلاف استیل‌کولین، سوکسینیل کولین توسط آنزیم کولین‌استراز در سیناپس تجزیه نمی‌شود، بنابراین مدت بیشتری در گیرنده باقی می‌ماند. این ماندگاری طولانی‌تر باعث میشود که غشای سلول عضلانی نتواند به حالت استراحت بازگردد و در حالت دپولاریزه پایدار باقی بماند. در این حالت، عضله نمی‌تواند به تحریکات جدید پاسخ دهد که به فلج موقت عضله منجر میشود.
- غیرقابل پاسخ شدن گیرنده‌ها؛
- پس از مدتی، گیرنده‌های نیکوتینی در برابر تحریکات مداوم غیرقابل پاسخ می‌شوند (به دلیل دسنسیتیزاسیون گیرنده‌ها) که فلج عضلانی را حفظ می‌کند.
مقدار مصرف آمپول سوکسینیل کولین
مقدار مصرف آمپول سوکسینیل کولین بسته به شرایط بیمار، نوع مداخله پزشکی و روش تجویز متفاوت است. این دارو باید تحت نظر متخصص بیهوشی یا پزشک مجرب و در محیط‌های مجهز تجویز شود. دوز باید بر اساس وزن بدن بیمار و وضعیت کلی او تنظیم شود. در افراد مبتلا به نارسایی کبدی یا اختلال کولین‌استراز، دوز کمتری ممکن است نیاز باشد. نوزادان و کودکان به دوزهای بالاتری نسبت به بزرگسالان نیاز دارند، زیرا گیرنده‌های نیکوتینی بیشتری دارند.
نحوه مصرف آمپول سوکسینیل کولین
- سوکسینیل کولین به صورت محلول آماده ارائه میشود. مقدار مصرفی 20 میلی‌گرم در هر میلی‌لیتر است که در صورت نیاز، دارو را می‌توان با محلول‌های وریدی مانند نرمال سالین یا دکستروز 5% رقیق کرد. برای تزریق بولوس (یکباره) دارو را به آرامی تزریق کنید تا از اثرات ناگهانی مانند برادیکاردی یا فاسیکولاسیون شدید جلوگیری شود.
- انفوزیون مداوم، برای حفظ شل شدگی عضلات در طول جراحی یا مداخلات طولانی‌تر، دارو را در سرم رقیق کرده و با استفاده از پمپ انفوزیون تزریق کنید. نرخ انفوزیون 2.5 تا 4 میلی‌گرم در دقیقه (بسته به پاسخ بیمار) است.
- بیمار باید تحت مانیتورینگ دقیق تنفس، اکسیژن، ضربان قلب و سایر علائم حیاتی باشد. تجهیزات احیا و تهویه مکانیکی باید در دسترس باشند. برای کاهش برادیکاردی ممکن است داروهای آنتی‌کولینرژیک (مانند آتروپین) پیش از تزریق استفاده شوند.
موارد احتیاط
قبل از تزریق آمپول سوکسینیل کولین، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. در صورت داشتن سوابق پزشکی از جمله مشکلات آنزیم ژنتیکی خاص (عدم تحمل گالاکتوز، کمبود لاکتاز، سوء جذب گلوکز-گالاکتوز)، فشار خون بالا یا پایین، بیماری کبد، مشکلات قلبی (بیماری عروق کرونر، حمله قلبی، ضربان قلب نامنظم)، اختلالات روانی (روان پریشی، افسردگی، اسکیزوفرنی)، مشکلات معده یا روده (مانند خونریزی، زخم)، مشکلات جریان خون و… با پزشک مشورت کنید. در ادامه به برخی از موارد احتیاط سوکسینیل کولین خواهیم پرداخت؛
- واکنشهای آنافیلاکتیک شدید به عوامل مسدود کننده عصبی عضلانی گزارش شده است. این واکنش‌ها، در برخی موارد تهدید کننده زندگی و کشنده بوده است. به دلیل شدت بالقوه این واکنش‌ها، اقدامات احتیاطی لازم از جمله در دسترس بودن فوری درمان اورژانسی مناسب باید انجام شود.
- در عفونت مزمن شکمی، خونریزی زیر عنکبوتیه، بیماری عصبی-عضلانی دژنراتیو یا دیستروفیک، شرایطی که ممکن است باعث انحطاط سیستم عصبی مرکزی و محیطی، آسیب نورون حرکتی فوقانی، ترومای متعدد، عصب کشی گسترده ماهیچه‌های اسکلتی، عدم تعادل الکترولیت شوند، احتیاط کنید.
- مرگ به دلیل اشتباهات گزارش شده است؛ مصرف دارو منجر به فلج میشود که ممکن است به ایست تنفسی و مرگ منجر شود. این پیشرفت ممکن است در بیمارانی که برای آن‌ها در نظر گرفته نشده رخ دهد. انتخاب مناسب دارو مورد نظر را تایید کنید و از سردرگمی با سایر محلول‌های تزریقی که در مراقبت‌های ویژه و سایر تنظیمات بالینی وجود دارد جلوگیری کنید.
- آمپول سوکسینیل کولین باعث افزایش فشار داخل چشم میشود. در مواردی که افزایش فشار داخل چشم نامطلوب است (برای مثال، گلوکوم با زاویه باریک، آسیب نافذ چشم) از مصرف این دارو اجتناب کنید، مگر اینکه مزایای بالقوه استفاده از آن بر خطر بالقوه بیشتر باشد.
- در بیمارانی که دچار شکستگی یا اسپاسم عضلانی هستند، دارو باید با احتیاط مصرف شود زیرا فاسیکولاسیون اولیه عضلانی ممکن است باعث تروما اضافی شود. نظارت بر انتقال عصبی عضلانی و توسعه فاسیکلاسیون‌ها در طول استفاده از عامل مسدود کننده عصبی عضلانی ضروری است.
- بلوک عصبی عضلانی ممکن است در بیماران مبتلا به هیپوکالمی (مثلاً پس از استفراغ شدید، اسهال، دیجیتالیزه کردن و درمان دیورتیک) یا هیپوکلسمی (پس از تزریق گسترده) طولانی شود. در صورت امکان اختلالات شدید الکترولیتی را اصلاح کنید. به منظور جلوگیری از طولانی شدن احتمال بلوک عصبی عضلانی، انتقال عصبی عضلانی را در طول استفاده کنترل کنید.
موارد منع مصرف آمپول سوکسینیل کولین
- حساسیت به دارو یا جزء
- استعداد ژنتیکی شناخته شده یا مشکوک به هیپرترمی بدخیم
- عدم پشتیبانی تهویه، سابقه هیپرترمی بدخیم، میوپاتی های مرتبط با افزایش کراتین کیناز سرم، مرحله حاد آسیب بدنبال سوختگی‌های بزرگ (ممکن است هیپرکالمی رخ دهد) و ترومای متعدد
- عصب کشی گسترده عضلات اسکلتی یا قسمت فوقانی آسیب نورون حرکتی
خطر رابدومیولیز یا تحلیل ماهیچه‌ها
- رابدومیولیز حاد همراه با هیپرکالمی و به دنبال آن دیس ریتمی بطنی، ایست قلبی و مرگ پس از تجویز آمپول سوکسینیل کولین در کودکان ظاهراً سالم رخ داده است که مشخص شد که میوپاتی عضلانی اسکلتی تشخیص داده نشده، اغلب دیستروفی عضلانی دوشن است.
- هنگامی که یک بیمار کودک در ظاهر سالم، در عرض چند دقیقه پس از تجویز دارو دچار ایست قلبی میشود که به دلیل تهویه ناکافی، اکسیژن رسانی یا مصرف بیش از حد بیهوشی احساس نمی‌شود، درمان فوری برای هیپرکالمی باید آغاز شود. در صورت وجود علائم هیپرترمی بدخیم، درمان مناسب باید به طور همزمان انجام شود.
- استفاده از این دارو را در بیماران اطفال برای لوله گذاری اورژانسی یا مواردی که ایمن سازی فوری راه هوایی ضروری است. به عنوان مثال، اسپاسم حنجره، راه هوایی دشوار، معده پر یا برای استفاده داخل عضلانی هنگامی که ورید مناسب غیر قابل دسترس است، تجویز کنید.
عوارض آمپول سوکسینیل کولین
سفتی فک، افسردگی تنفسی، کهیر، فشار خون بالا، ترشح بیش از حد بزاق، بزرگ شدن غدد بزاقی، آریتمی قلبی، واکش حساسیت مفرط و… برخی از عوارض آمپول سوکسینیل کولین است. به یاد داشته باشید که پزشک شما تشخیص داده که مزایای آن برای شما بیشتر از خطر عوارض جانبی است. بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند عوارض جانبی جدی ندارند. در صورت مشاهده علائم یک واکنش آلرژیک جدی، از جمله بثورات پوستی، خارش و تورم (به ویژه در صورت، زبان و گلو)، سرگیجه شدید، مشکل تنفسی، فورا به پزشک مراجعه کنید. در ادامه به برخی عوارض سوکسینیل کولین می‌پردازیم؛
- فاسیکولاسیون عضلانی که ممکن است منجر به درد بعد از عمل شود.
- سفتی فک
- سرکوب تنفسی
- برادی کاردی
- فشار خون بالا
- آریتمی های قلبی
- تاکی کاردی سینوسی
- بزرگ شدن غدد بزاقی
- ترشح بیش از حد بزاق
- کهیر
- واکنشهای حساسیت مفرط
تداخل دارویی سوکسینیل کولین
برخی از تداخلات دارویی آمپول سوکسینیل کولین شامل موارد زیر است؛
- تداخل خطرناک: کینین
- افزایش اثرات سوکسینیل کولین کلراید توسط داروها: ونکومایسین، تتراسیکلین، سرترالین، کینیدین، پروکائین‌آمید، پلی میکسین بی، مینوسیکلین، متوکلوپرامید، نمک‌های منیزیم، بی‌حس کننده‌های موضعی، مشتقات استروژن، اسمولول، سیکلوسپورین، سیکلوفسفامید، کولیستیمتات، کلیندامایسین
مصرف سوکسینیل کولین در دوران بارداری و شیردهی
مشخص نیست که آیا سوکسینیل کولین میتواند هنگام تجویز به یک زن باردار باعث آسیب جنین شود یا بر ظرفیت تولید مثل تاثیر بگذارد. مطالعات تولید مثل حیوانات با سوکسینیل کولین کلرید انجام نشده است. درمان باید تنها در صورت نیاز به یک زن باردار انجام شود.
دارو برای ایجاد آرامش عضلانی در حین زایمان توسط سزارین استفاده میشود. در حالی که مقادیر کمی از آمپول سوکسینیل کولین برای عبور از سد جفتی شناخته شده است، در شرایط عادی، مقدار دارویی که پس از یک دوز 1 میلی گرم بر کیلوگرم به مادر وارد گردش خون جنین میشود، نباید جنین را به خطر بیندازد. با این حال، از آنجایی که مقدار دارویی که از سد جفتی عبور می‌کند، به گرادیان غلظت بین گردش خون مادر و جنین بستگی دارد.
شرایط نگهداری آمپول سوکسینیل کولین
آمپول سوکسینیل کولین باید در دمای اتاق و دور از نور نگهداری شود. همچنین مهم است که تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از اشکال دارویی (مانند قرص‌های هفتگی و قطره‌های چشمی، کرم‌ها، چسب‌ها و استنشاق‌ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می‌توانند آن‌ها را به راحتی باز کنند. داروهای غیر ضروری باید به روش‌های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی‌توانند آن‌ها را مصرف کنند.
کلام آخر سوکسینیل کولین
این مقاله به بررسی شل کننده عضلانی با آمپول سوکسینیل کولین، از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز پرداخت. آمپول سوکسینیل کولین یکی از موثرترین شل‌کننده‌های عضلانی است که در شرایط مختلف پزشکی، از جمله لولهگذاری داخل تراشه، کنترل اسپاسمهای شدید عضلانی، و تسهیل در جراحی‌ها، نقش حیاتی ایفا می‌کند. این دارو با تقلید از عملکرد استیل‌کولین و اثرگذاری بر گیرنده‌های نیکوتینی، امکان فلج عضلانی موقت و کنترل شده را فراهم می‌سازد و به پزشکان کمک می‌کند تا اقدامات درمانی پیچیده را با ایمنی و کارایی بیشتری انجام دهند.
