هورمون‌ها، به عنوان عوامل کلیدی در تنظیم فعالیت‌های بدن و حفظ تعادل در سیستم‌های مختلف، نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت و عملکرد بهینه انسان دارند. یکی از این هورمون‌ها که به عنوان یک نقطه تعادل بین چربی و سلامت متابولیک در بدن شناخته می‌شود، اکسی توسین است. اکسی توسین یک هورمون طبیعی است که توسط چربی‌ها تولید می‌شود و نقش اساسی در تعادل سیستم انرژی بدن، زایمان و حتی شیردهی یا خونریزی دارد. این هورمون به طور طبیعی در بدن تولید می‌شود و به مقدار صحیح و تعادلی از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه مقاله، به بررسی موارد مصرف، دوز مصرفی، موارد احتیاط و منع مصرف آمپول اکسی توسین خواهیم پرداخت.
اشکال دارویی اکسی توسین
- محلول تزریقی 10 واحد در میلی لیتر
موارد مصرف آمپول اکسی توسین
اکسی توسین (Oxytocin) یک هورمون طبیعی است که جنبه‌های کلیدی دستگاه تناسلی زن و مرد از جمله زایمان، شیردهی و همچنین جنبه‌های رفتار انسان را مدیریت می‌کند. هیپوتالاموس شما اکسی توسین می‌سازد، اما غده هیپوفیز خلفی شما آن را ذخیره کرده و در جریان خون شما آزاد می‌کند. هورمون‌ها مواد شیمیایی هستند که عملکردهای مختلف بدن شما را با انتقال پیام از طریق خون به اندام‌ها، ماهیچه‌ها و سایر بافت‌ها هماهنگ می‌کنند. این سیگنال‌ها به بدن شما می‌گویند که چه کاری و چه زمانی باید انجام دهد. هیپوتالاموس بخشی از مغز شما است که عملکردهایی مانند فشار خون، ضربان قلب، دمای بدن و هضم را کنترل می‌کند.
اكسی توسين (نام مستعار هورمون عشق) به منظور القاء با تشديد انقباضات رحمی در هنگام زايمان، جلوگيری و درمان خونريزی پس از زايمان، درمان سقط ناقص و سقط‌های درمانی، كاهش خروج شير، تشخيص ديسترس جنينی و تشخيص عدم كفايت رحمی – جفتی به كار می‌رود. اکسی توسین ماهیچه‌های رحم را برای انقباض تحریک کرده و تولید پروستاگلاندین‌ها را افزایش می‌دهد که به دنبال آن انقباضات رحمی نیز افزایش می‌یابد. به زنانی که زایمان آن‌ها کند است، گاهی اوقات برای تسریع روند اکسی توسین تجویز می‌شود. پس از تولد نوزاد، این دارو به انتقال شیر از مجاری سینه به نوک پستان و ایجاد پیوند بین مادر و نوزاد کمک می‌کند.
موارد مصرف آمپول هورمون عشق (اکسی توسین) در بزرگسالان
- خونریزی پس از زایمان
- القای کار
- سقط جنین ناقص یا اجتناب ناپذیر
- سندرم پرادر ویلی (یتیم)
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی Oxytocin
مکانیسم عمل داروی اکسی توسین سبب اثرات محرک رحم، فشار خون و ضد ادرار می‌شود. همچنین گیرنده‌های جفت شده با پروتئین G را فعال می‌کند و به دنبال آن باعث افزایش سطح کلسیم داخل سلولی در میوفیبریل‌های رحم می‌شود که منجر به انقباضات رحمی خواهد شد. همچنین تولید پروستاگلاندین موضعی را افزایش می‌دهد که انقباض رحم را بیشتر تحریک می‌کند. این دارو به سرعت در کبد و پلاسما متابولیزه می‌شود و نیمه عمر آن 1-6 دقیقه است که در اواخر بارداری و در دوران شیردهی کاهش یافته است.
مقدار مصرف داروی Oxytocin
قبل از مصرف آمپول اکسی توسین، با پزشک در رابطه با اطلاعات دارویی (مقدار و زمان مصرف) مشورت کنید تا از زمان دقیق تزریق دارو مطلع شوید. آمپول اکسی توسین باید توسط پزشک یا پرستاران در بیمارستان یا مراکز درمانی تزریق شود. با كنترل دقيق ضربان قلب جنين و فعاليت رحم، مقدار دارو را مطابق با نياز هر فرد می‌توان تنظيم نمود.
در صورت مشاهده افزايش فعاليت رحم يا اختلالات جنينی، دارو بايد قطع شود. تجويز طولانی مدت مقادير زياد دارو همراه با تزريق داخل وريدی حجم زيادی از مايعات ممكن است سبب مسموميت با آب و كاهش سديم خون شود. بنابراين بايد از رقيق‌كننده‌های حاوی الكتروليت استفاده نموده و غلظت اكسی توسين را زياد و مصرف مايعات را محدود نمود. مقدار مصرف داروی اکسی توسین بسته به شرایط بیمار شامل موارد زیر می‌باشد؛
- آمپول اکسی توسین (Oxytocin) برای خونریزی پس از زایمان، 10 واحد به صورت تزریق عضلانی بعد از زایمان جفت تزریق می‌شود. توجه داشته باشید که دوز مصرفی از 40 واحد تجاوز نکند. به 1000 میلی لیتر محلول IV غیر هیدراته و انفوزیون با سرعت لازم برای کنترل آتونی رحم لازم است.
- این دارو در جهت سقط جنین ناقص یا اجتناب ناپذیر، 10-20 mUnit/min تجویز می‌شود که نباید از 30 واحد در 12 ساعت تجاوز کند.
- برای القای کار 0.5-1 mUnit/min به صورت تزریق داخل وریدی تیتر کنید تا به الگوی انقباض که شبیه به زایمان طبیعی است (معمولاً 6 mUnits/min) برسد. همچنین ممکن است پس از رسیدن به فرکانس مورد نظر انقباض و پیشرفت زایمان تا 5-6 سانتی متر اتساع دوز کاهش یابد.
موارد احتیاط
قبل از مصرف داروی اکسی توسین، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. با داروساز یا پزشک در رابطه با واکنش‌های آلرژیک یا حساسیت‌های این دارو مشورت کنید. در صورت داشتن سوابق پزشکی از جمله گردش خون ضعیف، مشکلات سیستم ایمنی، برخی بیماری‌های پوستی (روزاسه، درماتیت اطراف دهان)، زخم‌های شدید در محل تزریق، عفونت در محل تزریق و… با احتیاط مصرف کنید. برخی از موارد احتیاط و هشدار استفاده از آمپول اکسی توسین شامل موارد زیر می‌باشد؛
- اگر بیش فعالی رحم رخ داد، فوراً آن را قطع کنید. آماده سازی داخل وریدی باید توسط پرسنل آموزش دیده تجویز شود.
- خطر مسمومیت شدید با آب در مصرف طولانی مدت به دلیل اثرات ضد ادراری آن وجود دارد. همچنین محدود کردن مصرف مایعات ممکن است ضروری باشد.
- در فشار خون خفيف يا متوسط ايجاد شده به واسطه بارداری و بيماری قلبی- عروقی، دارو با احتياط مصرف شود. همچنین در مسموميت با آب و كاهش سديم خون، بايد از انفوزيون حجم زياد مايعات اجتناب گردد.
- هیپرتونیکی رحم، اسپاسم، پارگی رحم و انقباضات کزاز ممکن است در اثر دوزهای بالا رخ دهد.
- در صورت عدم تناسب سر جنين و لگن مادر، القاء زايمان بايد با احتياط صورت گيرد.
- اثرات دارو با تجويز همزمان پروستاگلاندين‌ها افزايش می‌يابد و كنترل دقيق بيمار لازم می‌باشد.
- القای انتخابی زایمان به عنوان شروع زایمان در یک فرد باردار که هیچ نشانه پزشکی برای القا ندارد تعریف می‌شود. از آنجایی که داده‌های موجود برای ارزیابی مزایا به خطرات در نظر گرفته شده کافی نیست، اکسی توسین برای القای انتخابی زایمان نشان داده نمی‌شود.
موارد منع مصرف اکسی توسین
- عدم تناسب لگنی قابل توجه
- موقعیت‌ها یا نمایش‌های نامطلوب جنین، به عنوان مثال، دروغ‌های عرضی، که بدون تبدیل قبل از زایمان قابل تحویل نیستند.
- اورژانس‌های زایمان که به نفع جراحی هستند.
- پریشانی جنین در جایی که زایمان قریب الوقوع نیست.
- جایی که فعالیت کافی رحم نتواند به پیشرفت رضایت بخشی دست یابد.
- رحم بیش فعال یا هیپرتونیک
- زایمان طبیعی منع مصرف؛ به عنوان مثال، کارسینوم مهاجم دهانه رحم، هرپس تناسلی فعال، جفت سرراهی کامل، وازا سرراهی، و تظاهر بند ناف یا افتادگی بند ناف
- حساسیت مفرط
- دیسترس جنین، پلی هیدرآمنیوس، جفت سرراهی نسبی، نارس بودن، عدم تناسب مرزی سفالوپلویک، جراحی بزرگ قبلی دهانه رحم یا رحم (شامل سزارین)، اتساع بیش از حد رحم، مولتی پاریتی بزرگ، کارسینوم مهاجم دهانه رحم، سابقه سپسیس یا زایمان تروماتیک رحم
- تحریک بیش از حد رحم، با انقباضات قوی (هیپرتونیک) یا طولانی مدت (تتانیک) و تون رحمی در حالت استراحت 15-20 میلی متر H2O بین انقباضات ممکن است رخ دهد، که احتمالاً منجر به پارگی رحم، پارگی دهانه رحم و واژن، خونریزی پس از زایمان، خونریزی ناگهانی می‌شود. همچنین در اختلال در جریان خون رحم، آمبولی مایع آمنیوتیک و ترومای جنین از جمله خونریزی داخل جمجمه احتیاط کنید.
- برای القای زایمان انتخابی نشان داده نشده است.
عوارض جانبی آمپول اکسی توسین (Oxytocin)
مرگ جنین، زردی نوزاد، هیپوپرفیوژن رحمی جفتی و کاهش متغیر ضربان قلب جنین، تشنج نوزادی، نکروز کبدی پری ناتال و… برخی از عوارض تزریق آمپول اکسی توسین (Oxytocin) می‌باشد. اگر هر یک از این اثرات ماندگار یا بدتر شد، فوراً به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید. به خاطر داشته باشید که این دارو تجویز شده زیرا پزشک شما تشخیص داده که فواید آن برای شما بیشتر از خطر عوارض جانبی است. در صورت بروز عوارض جانبی جدی یا علائم یک واکنش آلرژیک جدی مانند بثورات پوستی، خارش یا تورم (به ویژه در صورت، زبان و گلو)، سرگیجه شدید، مشکل تنفسی و… به پزشک مراجعه کنید. برخی از عوارض جانبی اکسی توسین شامل موارد زیر می‌باشد؛
- برادی کاردی سینوسی، تاکی کاردی، کمپلکس‌های بطنی زودرس و سایر آریتمی‌ها
- آسیب دائمی CNS یا مغز و مرگ ثانویه به خفگی
- تشنج نوزادی
- زردی نوزاد
- مرگ جنین
- امتیاز آپگار پایین (5 دقیقه)
- هیپوپرفیوژن رحمی جفتی و کاهش متغیر ضربان قلب جنین
- هیپوکسی جنین
- نکروز کبدی پری ناتال
- هیپرکاپنی جنین
- کاهش شدید فشار خون سیستولیک و دیاستولیک مادر، افزایش ضربان قلب، برگشت وریدی سیستمیک و برون ده قلبی و آریتمی
تداخل دارویی اکسی توسین
مورد خاصی ذکر نشده است.
مصرف اکسی توسین (Oxytocin) در دوران بارداری و شیردهی
تزریق اکسی توسین در بارداری برای القای زایمان در بیماران با اندیکاسیون پزشکی برای شروع زایمان استفاده می‌شود. تحریک یا تقویت زایمان، مانند موارد منتخب اینرسی رحم و درمان کمکی در مدیریت سقط جنین ناقص یا اجتناب ناپذیر می‌باشد. هیچ نشانه شناخته شده‌ای برای استفاده از این دارو در سه ماهه اول و دوم بارداری به جز در رابطه با سقط خود به خود یا القایی وجود ندارد. بر اساس تجربه گسترده با این دارو و ساختار شیمیایی و خواص فارماکولوژیکی آن، انتظار نمی‌رود در صورت استفاده از آن، خطر ناهنجاری‌های جنینی را ایجاد کند.
تاثیر داروی اکسی توسین در شیردهی
تاثیر این دارو در روند شیردهی نوزاد مشخص نیست. از آنجایی که بسیاری از داروها در شیر انسان دفع می‌شوند، هنگام تجویز اکسی توسین به زنان شیرده احتیاط کنید. فواید رشدی و سلامتی تغذیه با شیر مادر باید همراه با نیاز بالینی مادر به تزریق اکسی توسین و هرگونه عوارض جانبی احتمالی بر روی کودک شیرده ناشی از تزریق اکسی توسین یا بیماری زمینه‌ای مادر در نظر گرفته شود.
شرایط نگهداری داروی Oxytocin
داروی اکسی توسین باید در دمای اتاق و به دور از نور نگهداری شود. توجه داشته باشید که تمام داروهای شیمیایی و گیاهی از جمله قرص، شربت، شیاف، ژل، کرم، محلول تزریقی و… باید دور از دسترس کودکان و حیوانات نگهداری شوند.
کلام آخر داروی اکسی توسین
در این مقاله، به بررسی ارتباط بین داروی اکسی توسین و مشکلات جنسی و زایمان، از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز پرداختیم. نتایج نشان می‌دهند که استفاده از این دارو در موارد خاص می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر روی فرآیند زایمان و بهبود عملکرد جنسی داشته باشد. اکسی توسین به عنوان یک هورمون طبیعی، در تنظیم قوای ماهیچه‌ای و عملکرد رحم نقش دارد. با استفاده مناسب از این دارو در مواردی که نیاز به تقویت قوای ماهیچه‌ای یا تسریع در فرآیند زایمان وجود دارد، می‌توان بهبودهای قابل توجهی در تجربه زایمان به وجود آورد. همچنین، این دارو می‌تواند در کاهش مشکلات جنسی پس از زایمان نقش مؤثری ایفا کند.
منبع سایت: Medscape
