سل چیست و چرا اهمیت دارد؟
سل یک بیماری قدیمی است که در گذشته به آن “مرض نَسَیان” یا “مرض لاغری” می‌گفتند. این بیماری توسط یک باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می‌شود که بیشتر به ریه‌ها حمله میکند، اما می‌تواند سایر اعضای بدن مانند کلیه‌ها، مغز، استخوان‌ها و غدد لنفاوی را نیز درگیر کند.
امروزه با پیشرفت علم پزشکی، سل دیگر به اندازه گذشته کشنده نیست، اما هنوز هم یکی از دلایل اصلی مرگ‌ومیر در برخی کشورها محسوب می‌شود. نکته مهم این است که سل کاملاً قابل درمان است، به شرطی که زود تشخیص داده شود و درمان به‌درستی ادامه پیدا کند.
بیماری سل چگونه منتقل می‌شود؟
سل یک بیماری عفونی واگیردار است که از طریق هوا منتقل می‌شود. اما برخلاف سرماخوردگی یا آنفولانزا، این بیماری به راحتی از فردی به فرد دیگر سرایت نمی‌کند. برای آلوده شدن به سل، معمولاً تماس طولانی‌مدت و نزدیک با فرد مبتلا به سل فعال لازم است.
روش‌های انتقال سل
- وقتی فرد مبتلا به سل فعال ریوی سرفه، عطسه، صحبت یا حتی می‌خندد، باکتری‌های سل (مایکوباکتریوم توبرکلوزیس) در هوا پخش میشوند. این باکتری‌ها می‌توانند برای چندین ساعت در هوا باقی بمانند، مخصوصاً در محیط‌های بسته و بدون تهویه مناسب. اگر فرد سالم این هوای آلوده را تنفس کند، ممکن است دچار سل نهفته شود. تماس کوتاه کافی نیست! برخلاف بسیاری از بیماری‌های مسری، سل معمولاً با یک ملاقات کوتاه منتقل نمی‌شود. برای انتقال بیماری، معمولاً باید مدت زیادی در محیط مشترک با فرد بیمار زندگی یا کار کنید.
- از طریق لمس کردن منتقل نمی‌شود: سل از طریق دست دادن، استفاده مشترک از ظروف غذا، بوسیدن، یا لمس سطوح آلوده انتقال پیدا نمی‌کند.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به سل هستند؟
- افرادی که با فرد مبتلا به سل فعال زندگی می‌کنند (مانند اعضای خانواده یا هم‌اتاقی‌ها)
- کارکنان بیمارستان‌ها و مراکز درمانی که در تماس با بیماران سل هستند
- زندانیان، افراد بی‌خانمان، و کسانی که در محیط‌های شلوغ و با تهویه ضعیف زندگی می‌کنند
- افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف (بیماران مبتلا به HIV، دیابت، سرطان، یا کسانی که داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند)
- افراد سیگاری و کسانی که الکل یا مواد مخدر مصرف می‌کنند
دو نوع سل: نهفته و فعال
سل می‌تواند به دو شکل در بدن وجود داشته باشد:
- سل نهفته (پنهان):
در این حالت، شما به باکتری آلوده شده‌اید، اما سیستم ایمنی‌تان آن را مهار کرده است. شما بیمار نیستید و علائمی ندارید، اما ممکن است در آینده سل فعال شوید. تخمین زده می‌شود که یک‌چهارم جمعیت جهان به سل نهفته آلوده باشند! - سل فعال:
اینجا دیگر سیستم ایمنی نمی‌تواند جلوی رشد باکتری را بگیرد و بیماری بروز پیدا میکند. فرد مبتلا علائم دارد و بیماری را به دیگران منتقل میکند.
علائم بیماری سل
بیماری سل می‌تواند ماه‌ها بدون علامت باقی بماند و به همین دلیل، بسیاری از افراد تا زمانی که بیماری پیشرفت نکند، متوجه آن نمی‌شوند. علائم آن بسته به نوع سل (ریوی یا خارج ریوی) متفاوت است. در ادامه، نشانه‌های مهم این بیماری را بررسی می‌کنیم.
سل ریوی که ریه‌ها را درگیر میکند، رایج‌ترین شکل بیماری است و از طریق سرفه و عطسه قابل انتقال است. علائم آن شامل موارد زیر است:
سرفه مداوم:
- بیش از ۳ هفته طول می‌کشد.
- ممکن است با خلط همراه باشد یا خشک باشد.
- در موارد پیشرفته، خلط ممکن است خونی باشد.
تب و تعریق شبانه:
- بالا رفتن درجه حرارت بدن به‌طور مداوم
- تعریق شبانه شدید، مخصوصاً بدون فعالیت بدنی
کاهش وزن بی‌دلیل:
- بدون اینکه رژیم گرفته باشید، وزن شما به‌طور غیرعمدی کاهش می‌یابد.
- کاهش اشتها نیز معمولاً همراه آن است.
تنگی نفس و درد قفسه سینه:
- در مراحل پیشرفته، ممکن است فرد دچار مشکل در تنفس و درد قفسه سینه شود.
- احساس خستگی و ضعف عمومی در کل بدن دیده می‌شود.
۲. علائم سل خارج ریوی (زمانی که سل به اندام‌های دیگر سرایت میکند)
- باکتری سل می‌تواند فراتر از ریه‌ها گسترش پیدا کند و اندام‌های دیگر را تحت تأثیر قرار دهد. در این حالت، علائم بسته به محل عفونت متفاوت خواهد بود:
سل استخوانی و مفصلی:
- درد مزمن در استخوان‌ها و مفاصل
- التهاب و تورم در ناحیه آسیب‌دیده
سل مغزی (مننژیت سلی):
- سردرد شدید و مداوم
- تب و سفتی گردن
- گیجی و مشکلات عصبی (در موارد پیشرفته)
سل گوارشی:
- درد شکمی و اسهال مزمن
- کاهش وزن شدید و سوء تغذیه
سل غدد لنفاوی:
- تورم در غدد لنفاوی، معمولاً در گردن
- گاهی همراه با درد و ترشح چرک
سل کلیوی و ادراری:
- وجود خون در ادرار
- درد هنگام ادرار کردن
تشخیص بیماری سل
تشخیص سل از طریق چند روش انجام می‌شود:
- آزمایش پوستی (تست مانتو): ماده‌ای به زیر پوست تزریق می‌شود و واکنش بدن به آن بررسی می‌شود.
- آزمایش خون: بررسی پاسخ سیستم ایمنی به باکتری سل.
- عکس رادیولوژی از ریه‌ها: بررسی نشانه‌های عفونت در ریه‌ها.
- آزمایش خلط: نمونه‌برداری از خلط برای بررسی وجود باکتری.
درمان سل: چرا باید جدی گرفته شود؟
اگر سل فعال تشخیص داده شود، معمولاً درمان ۶ ماه طول می‌کشد و شامل ترکیبی از داروهای ایزونیازید، ریفامپین، پیرازینامید و اتامبوتول است.
نکته کلیدی این است که باید داروها را تا پایان دوره مصرف کرد، حتی اگر احساس بهبودی داشتید. اگر درمان ناقص بماند، باکتری مقاوم می‌شود و درمان‌های بعدی بسیار دشوارتر و پرهزینه‌تر خواهند بود.
پیشگیری از سل: چه اقداماتی لازم است؟
بیماری سل هنوز هم در بسیاری از نقاط جهان یک مشکل جدی بهداشتی است، اما خوشبختانه با اقدامات پیشگیرانه مناسب، می‌توان از ابتلا و گسترش آن جلوگیری کرد. در ادامه، روش‌های مؤثر پیشگیری از این بیماری را بررسی می‌کنیم.
- واکسیناسیون BCG: این واکسن در بسیاری از کشورها به نوزادان تزریق می‌شود و تا حدی از سل شدید جلوگیری میکند.
- تهویه مناسب: پنجره‌ها را باز بگذارید و از تجمع در مکان‌های بسته و شلوغ بپرهیزید.
- استفاده از ماسک: اگر با فرد مبتلا در تماس هستید، حتماً از ماسک استفاده کنید.
- تقویت سیستم ایمنی: تغذیه سالم، ورزش و خواب کافی نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا دارند.
- درمان سل نهفته: اگر پزشک تشخیص دهد که شما سل نهفته دارید، ممکن است داروهایی برای پیشگیری از فعال شدن آن تجویز کند.
سخن‌پایانی
در این مطلب از داروخانه آنلاین مثبت سبز به معرفی بیماری سل پرداختیم. بیماری سل هنوز هم یک تهدید جهانی است، اما اگر به موقع تشخیص داده شود و درمان درست انجام گیرد، کاملاً قابل درمان است. آگاهی از علائم، روش‌های پیشگیری و اهمیت تکمیل دوره درمان، می‌تواند کمک کند تا این بیماری ریشه‌کن شود.
پس اگر سرفه طولانی دارید یا در تماس نزدیک با یک فرد مبتلا بوده‌اید، نترسید، فقط سریع‌تر اقدام کنید! یک تست ساده می‌تواند جان شما و اطرافیانتان را نجات دهد.
