تروما چیست؟
تروما یا روان زخم با تجربه یک رویداد یا حوادث بسیار استرس‌زا، ترسناک یا ناراحت کننده اتفاق می‌افتد و فرد هنگام مواجه با آن دچار واکنشهای غیر قابل پیش بینی، بازگشت به گذشته، روابط متشنج و حتی علائم فیزیکی مانند سردرد یا حالت تهوع میشود. تروما یک اصطلاح روانشناسی است که از واژه یونایی زخم می‌آید و آن را به عنوان آسیب روانی می‌شناسند. به طور کلی تروما ناشی از تاثیر حوادثی است که برای افراد رخ می‌دهد که فرد توانایی مواجهه و هضم آن را ندارد.
معنی کلمه تروما از نظر پزشکی
در تعریف‌های پزشکی، تروما بسیار دقیق‌تر تعریف شده است و فقط شامل رویدادهایی مانند طوفان فکری که به عنوان بخشی از واکنش شدید استرس، از پردازش مناسب آنچه فرد تجربه کرده است میشود در نتیجه فرد نمی‌تواند طبق معمول تجربیاتش را در ذهن خود هضم و از آن فاصله بگیرد. از جمله:
- یک تهدید واضح، استثنایی یا بزرگ
- یک فاجعه شامل مرگ واقعی
- صدمات جسمی
- اتفاق ذهنی نا‌امید کننده
- ترس شدید، درماندگی یا وحشت
- عوامل آسیب‌زا
- ایجاد یک شوک عاطفی عمیق
- واکنش بیش از حد سیستم استرس بیولوژیکی
- فروپاشی ذهنی
آمار تروما چقدر است؟
آمار مرگ و میر بر اثر تروما 49 هزار نفر است و علت این مرگ‌ها، حوادثی مانند تصادفات، غرق شدگی، سقوط، خودکشی، دگر کشی، مسمویت دارویی، مواد مخدر، تروریسم، سقط جنین و مداخلات پزشکی غیر ضروری بوده است.
انواع تروما
انواع مختلفی از تروما می‌تواند در طول زندگی افراد رخ دهد. انواع تروما به رویدادهای فیزیکی محدود نمی‌شود و می‌تواند عاطفی یا روانی باشد. انواع تروما را می‌توان به سه دسته تقسیم‌بندی کرد:
دسته اول بر اساس مدت و شدت تجربه
- تروما حاد:
ناشی از یک حادثه ناگهانی و شدید مانند تصادف، حمله فیزیکی، بلای طبیعی و مرگ ناگهانی یکی از عزیزان است. این نوع تروما تاثیر فوری بر روی افراد دارد و اگر به موقع درمان نشود ممکن است به اختلال مزمن تبدیل شود.
- تروما مزمن:
تروما مزمن زمانی رخ می‌دهد که فرد به مدت طولانی در معرض استرس یا آسیب‌های مکرر مانند خشونت خانگی، کودک آزاری طولانی مدت، بی‌توجهی والدین و قلدری مداوم باشد. این نوع تروما اغلب به مرور زمان باعث ایجاد اختلالاتی مثل افسردگی، اضطراب یا اختلال استرس پس از سانحه میشود.
- تروما پیچیده:
ترکیبی از تجربه‌های مکرر، مزمن و آسیب‌زا است که معمولا در محیط‌های ناسالم اتفاق می‌افتد. این نوع تروما معمولا در کودکی شکل گرفته و باعث ایجاد آسیب‌های عمیق در شکل‌گیری هویت، اعتماد به نفس و روابط بین فردی میشود.
دسته دوم بر اساس منشا تروما
- تروما روانی:
فرد با احساس بی‌ارزشی، ترس، شرم یا خشم، واکنشی شدید به یک تجربه آسیب‌زای روحی می‌دهد. معمولا با اضطراب، حملات پانیک، افسردگی و بی‌اعتمادی همراه است.
- تروما فیزیکی:
تروما فیزیکی شامل آسیب مستقیم به بدن شامل سوختگی، بریدگی، جراحات ناشی از تصادف یا آسیب مغزی میشود. این نوع تروما ممکن است با تروما روانی نیز همراه باشد؛ به ویژه اگر با درد یا بی‌حرکتی طولانی مدت همراه باشد.
- تروما جنسی:
این نوع تروما شامل هر نوع آزار یا تجاوز جنسی، چه در کودکی چه در بزرگسالی است. تاثیرا این نوع تروما بسیار عمیق و دراز مدت است و می‌تواند باعث اختلالات روانی جدی مانند اختلال استرسی پس از سانحه، اختلالات شخصیتی و مشکلات جنسی شود.
- تروما جمعی یا اجتماعی
زمانی که یک گروه بزرگ یا جامعه به طور همزمان دچار آسیب روانی مثل جنگ، مهاجرت اجباری، نسل‌کشی یا شیوع بیماری‌های همه گیر مثل کرونا می‌شوند، تروما جمعی یا اجتماعی رخ می‌دهد. این تروما روی احساس امنیت، اعتماد اجتماعی و عملکرد اجتماعی افراد تاثیر می‌گذارد.
دسته سوم بر اساس نوع تجربه
- تروما تک حادثه‌ای:
یک حادثه ناگهانی که تمام زندگی فرد مانند زلزله، سقوط از ارتفاع و تجاوز را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- تروما رشدی:
ناشی از خلاهای عاطفی و روانی در دوران رشد کودک است؛ زمانی که نیازهای پایه مثل محبت، امنیت و توجه در کودکان تامین نمی‌شود. این نوع تروما با اینکه حادثه‌ی بیرونی مشخصی ندارد؛ اما به دلیل محرومیت عاطفی، فرد در بزرگسالی با اختلالات عمیقی رو به رو میشود.
- تروما ناشی از تماشای آسیب:
برای افرادی رخ می‌دهد که دائما با افراد آسیب دیده در ارتباط هستند یا صحنه‌های خشونت آمیز را می‌بینند. این افراد شامل روان‌درمانگران، پرستاران، امدادگران و خبرنگاران بحرانی میشود.
تروما کودکان و نوجوانان
تروما در کودکان و نوجوانان یکی از رایج‌ترین انواع تروما است. کودکان به علت رشد ناتمام مغز و روان، وابستگی به بزرگ‌ترها و توان پایین در درک و پردازش اتفاقات ، آسیب پذیرترین گروه در برابر تروما هستند. کودکانی و نوجوانانی که از استرس تروماتیک رنج می‌برند، بچه‌هایی هستند که در طول زندگی خود در معرض یک یا چند ضربه آسیب‌زا قرار گرفته‌اند. پیامد‌های این اختلال شامل شب ادراری، پرخاشگری یا انزوا، مشکلات یادگیری یا اختلال در شکل گیری اعتماد به دیگران است.
علائم تروما
علائم تروما بسته به نوع تجربه، شدت حادثه، شخصیت فرد و میزان حمایت‌های بعد از واقعه متفاوت هستند. این علائم معمولا در سه دسته روانی، جسمی و رفتاری قرار می‌گیرند:
علائم روانی
- اضطراب و ترس مداوم
- افسردگی و احساس پوچی
- کابوس
- بی‌حسی عاطفی یا انکار احساسات
- احساس گناه یا شرم مفرط
علائم جسمی
- تپش قلب، تعریق، تنفس سریع
- اختلال خواب
- دردهای مزمن
- خستگی مفرط
- مشکلات گوارشی
علائم رفتاری
- اجتناب از موقعیت‌ها یا افراد یادآور حادثه
- پرخاشگری یا بی‌ثباتی عاطفی
- اعتیاد به الکل و مواد مخدر
- قطع ارتباط با اطرافیان
- مشکلات در تمرکز و تصمیم‌گیری
علت تروما
این اختلال می‌تواند از طریق یک اتفاق ناگهانی و شدید ایجاد شود یا به صورت تدریجی و بلند مدت رشد کند. عوامل مختلفی در بروز تروما نقش دارد:
عوامل فردی
- تجربه مستقیم حادثه‌ای آسیب‌زا مانند تصادف، سقوط، سوختگی، بیماری جدی
- سوءاستفاده یا خشونت مانند جنسی، فیزیکی، روانی یا عاطفی
- از دست دادن ناگهانی عزیزان به ویژه در شرایط ناگهانی، ترسناک یا حل‌نشده
- تجربه‌ی جنگ یا مهاجرت اجباری مانند فرار از خانه، ناامنی، بی‌سرپناهی
عوامل محیطی و اجتماعی
- بی‌توجهی یا نبود حمایت اجتماعی
- قرار گرفتن در محیط ناسالم یا خطرناک
- تبعیض، تحقیر، آزار کلامی یا زورگویی مداوم
تشخیص تروما
تشخیص تروما معمولا توسط روان پزشک، روان شناس بالینی یا درمانگر انجام میشود. تشخیص شامل مراحل زیر است:
- پرسش سوالات درباره تجربه‌های آسیب‌زا
- استفاده از تست‌های روان شناختی
- استفاده از معیارهای تشخیصی و آماری اختلالات روانی
درمان تروما
بهترین روش درمان تروما مواجه شدن با آسیب‌های روانی، احساسات و خاطرات ناخوشایند است. دکتر و روانشناس با روش‌های درمانی زیر کمک می‌کنند تا بی‌اعتمادی خود را نسبت به دیگران برطرف کنید.
- سوماتیک تراپی: سوماتیک تراپی درمانی به عنوان تجربه جسمانی شناخته میشود، که به درمان استرس پس از سانحه و اثرات سایر شرایط سلامت روان کمک می کند. این نوع درمان ذهن و بدن فرد را برای اعمال روان درمانی و فیزیوتراپی در طول درمان به هم متصل می کند.
- درمان شناختی-رفتاری: این نوع درمان به افراد کمک می‌کند تا الگو‌های فکری منفی خود را شناسایی کرده و آن‌ها را تغییر دهند.
- روش حساسیت زدایی و پردازش دوباره حرکات چشم: این درمان به افراد کمک می‌کند تا خاطرات آسیب‌زا را پردازش کنند و اثرات منفی آن‌ها را کاهش دهند.
- دارو درمانی: داروهایی مانند قرص های ضدافسردگی، داروهای ضد اضطراب یا داروهای آنتی سایکوتیک ممکن است به کاهش علائم کمک کنند.
چه مواردی به درمان تروما کمک می‌کند؟
علائم تروما معمولا از چند روز تا چند ماه طول می‌کشد و با درمان به تدریج اثرات تروما از بین می‌رود. اگر علائم ضربه روحی و روانی تسکین پیدا نکرد و فرد نتوانست پس از مدت طولانی از آن خارج شود ممکن است دچار اختلال پس از سانحه شده باشد. نکات زیر می‌تواند به فرد در کنار آمدن با احساس غم، بهبودی از آسیب و ادامه زندگی کمک کند:
- ورزش منظم
- مراجعه به مشاور
- شرکت در فعالیت‌های اجتماعی
- ارتباط با افراد دارای سابقه تروما
- پیدا کردن دوستان جدید
- تنظیم سیستم عصبی
- تمرین تنفس آگاهانه
- انجام کارهای مورد علاقه
- مراقبت از سلامتی خود
- خواب کافی
- استفاده از رژیم غذایی متعادل
- کاهش استرس
چگونه به افردی که دچار تروما شده، کمک کنیم؟
هنگامی که یکی از عزیزان دچار آسیب روحی شده است، حمایت شما می‌تواند نقش مهمی در بهبود او ایفا کند. برای حمایت از عزیزانتان و کمک به بهبود شرایط آن‌ها کارهای زیر را انجام دهید:
- فرد را درک کنید.
- صبورانه برخورد کنید.
- از او مراقبت کنید.
- به شخصیت اجتماعی او کمک کنید.
- با کودک دچار تروما ارتباط برقرار کنید.
پیشگیری از تروما
برای پیشگیری از تروما و دوری از اثرات آن به موارد زیر توجه کنید:
- تمرکز بر روی افکار و احساسات مثبت با تمرین ذهن آگاهی
- انجام فعالیت‌های بدنی منظم مانند شنا، دویدن، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری
- دوری از انزوای اجتماعی و در ارتباط ماندن با خانواده، دوستان نزدیک یا عزیزانتان
- رعایت رژیم غذایی سالم، عدم مصرف الکل، مواد مخدر و حذف عادات غلط برای مراقبت از خود
- انجام تکنیک‌های آرامش ذهن مانند تنفس عمیق، یوگا، مدیتیشن و بروز احساساتی مثل غم، خشم یا ناراحتی
نتیجه‌گیری
در این مطلب از داروخانه آنلاین مثبت سبز به مفهموم تروما و طول مدت درمان تروما که به عوامل متعددی مانند نوع و شدت تروما، شرایط فرد و رویکرد درمانی مورد استفاده بستگی دارد، پرداختیم. تروما یک تجربه عمیق و گاهی غیرقابل برگشت است که می‌تواند بر زندگی فرد تاثیر بگذارد. با این حال شناخت انواع تروما، علائم و علل می‌تواند به فرد کمک کند تا از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کرده و به سمت درمان پیش رود.
