مصرف بیش‌ازحد مواد مخدر (اوردوز) یکی از معضلات جدی در حوزه بهداشت عمومی است که سالانه جان هزاران نفر را در سراسر جهان می‌گیرد. مواد افیونی از جمله مورفین، هروئین و فنتانیل، به دلیل اثرات قوی آرام‌بخشی و تسکین درد، در صدر علل این مشکل قرار دارند. اوردوز این مواد میتواند به سرعت باعث تضعیف تنفس، بیهوشی و حتی مرگ شود. در مواجهه با این بحران، آمپول نالوکسان به عنوان یک داروی نجات‌بخش نقش حیاتی ایفا میکند.
اشکال دارویی نالوکسان
- محلول تزریقی: 0.4 میلی گرم در میلی لیتر، 1 میلی گرم در میلی لیتر
- محلول تزریقی، با دوز بالا: سرنگ 5mg/0.5mL از پیش پر شده (Zimhi)
موارد مصرف آمپول نالوکسان
آمپول نالوکسان برای درمان اورژانسی در مورد مصرف بیش از حد مخدر شناخته شده یا مشکوک استفاده میشود. علائم جدی مصرف بیش از حد مواد افیونی ممکن است شامل خواب آلودگی غیرمعمول، مشکل غیرمعمول در بیدار شدن از خواب یا مشکلات تنفسی (از تنفس آهسته یا کم عمق تا عدم تنفس) باشد. سایر علائم مصرف بیش از حد ممکن است شامل مردمک‌های بسیار کوچک «نقطه دار»، ضربان قلب آهسته یا فشار خون پایین باشد.
از آنجایی که علائم مصرف بیش از حد مواد افیونی ممکن است پس از درمان عود کند، حتما پس از دادن اولین دوز نالوکسان فورا از پزشک کمک بگیرید. نالوکسان به دسته‌ای از داروها تعلق دارد که به عنوان آنتاگونیست‌های اپیوئیدی شناخته می‌شوند. این دارو با مسدود کردن اثرات مواد افیونی در مغز عمل میکند.
آمپول نالوکسان برای ترک اعتیاد
آمپول نالوکسان به عنوان یک آنتاگونیست اپیوئیدی برای درمان مسمومیت یا مصرف بیش‌ازحد (اوردوز) مواد مخدر استفاده میشود و کاربرد مستقیم برای ترک اعتیاد ندارد. اما در فرایند ترک اعتیاد، ممکن است در برخی شرایط خاص نقش حمایتی ایفا کند. موارد استفاده آمپول نالوکسان برای ترک اعتیاد شامل موارد زیر می‌باشد؛
- درمان اوردوز مواد مخدر: نالوکسان برای معکوس کردن اثرات خطرناک ناشی از مصرف بیش‌ازحد مواد مخدر (مانند تضعیف تنفسی، بیهوشی) استفاده میشود.
- آزمایش وابستگی به مواد مخدر: در برخی موارد، پزشکان از نالوکسان برای بررسی وابستگی فرد به مواد مخدر استفاده می‌کنند. تزریق این دارو در افراد وابسته ممکن است علائم ترک حاد (Withdrawal) ایجاد کند که این وضعیت وابستگی بیمار را تأیید میکند.
- کمک به ترک مواد مخدر (به طور غیرمستقیم): آمپول نالوکسان ممکن است در ترکیب با داروهای دیگر، مانند بوپرنورفین/نالوکسان (Buprenorphine/Naloxone) استفاده شود. این ترکیب به صورت قرص یا زیرزبانی تجویز میشود و با کاهش وسوسه و علائم ترک، به درمان وابستگی به مواد مخدر کمک میکند.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر آمپول نالوکسان
مکانیسم عمل آمپول نالوکسان؛ آنتاگونیست رقابتی مواد افیونی، ترکیب مصنوعی اکسی مورفون است. جذب دارو با شروع 2 دقیقه (IV) و 2-5 دقیقه (IM/SC) که مدت زمان بستگی به به مسیر مصرف دارد. با این حال، به طور کلی 1-2 ساعت است. حذف دارو در نیمه عمر 30-90 دقیقه (بزرگسالان) و 3-4 ساعت (نوزادان) و دفع از طریق ادرار صورت می‌گیرد.
مقدار مصرف آمپول نالوکسان
طبق دستور پزشک، آمپول نالوکسان را در ماهیچه یا زیر پوست تزریق کنید. همچنین ممکن است توسط پزشک به صورت تزریق عضلانی تجویز شود. دوز بر اساس وضعیت پزشکی شما و پاسخ به درمان است. دوز مصرفی کودکان نیز بر اساس وزن است. مصرف بیش از حد مواد افیونی باید فوراً درمان شود تا از عوارض جدی (مانند آسیب مغزی) جلوگیری شود. اثرات این دارو سریع است اما طولانی مدت نیست.
نحوه مصرف آمپول نالوکسان
- آمپول نالوکسان برای برگرداندن کامل یا جزئی افسردگی تریاک (از جمله افسردگی تنفسی) ناشی از مواد افیونی طبیعی و مصنوعی مصرف میشود. دوز پیشنهادی 0.4-2 میلی گرم به صورت تزریق داخل وریدی یا عضلانی که تکرار دوز بستگی به نظر پزشک دارد.
- اگر پس از تجویز مجموع 10 میلی گرم پاسخ مطلوب حاصل نشد، علل دیگر افسردگی تنفسی را در نظر بگیرید. برای سوء مصرف مزمن مواد افیونی، از کمترین دوز (0.1-0.2 میلی گرم) استفاده کنید تا از ترک حاد جلوگیری شود. برای معکوس کردن افسردگی تنفسی تیتر کنید.
- پس از معکوس کردن، ممکن است نیاز باشد که دوز اضافی در فواصل بعدی (یعنی 20 تا 60 دقیقه) بسته به نوع و مدت مواد افیونی تجویز شود.
- برای استفاده در بیمارانی که در معرض مواد افیونی طولانی اثر (برای مثال متادون)، محصولات رهش پایدار قرار دارند. دوز را بر اساس دوز متناوب موثر استفاده شده و مدت زمان پاسخ کافی محاسبه کنید.
- در صورت فراموشی یک نوبت از دارو، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اگر نوبت فراموش شده نزدیک به نوبت بعدی است، آن را فراموش کرده و دارو را مطابق با نسخه پزشک ادامه دهید. هرگز برای جبران دوز از دست رفته یک نوبت را دو بار استفاده نکنید.
موارد احتیاط
قبل از مصرف آمپول نالوکسان، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. این دارو ممکن است حاوی مواد غیرفعالی باشد که میتواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگر شود. در صورت داشتن سوابق پزشکی از جمله مشکلات تنفسی (مانند آسم، بیماری مزمن انسدادی ریه)، غش، تشنج، بیماری معده یا روده (مانند زخم)، مشکل در ادرار کردن (مانند بزرگ شدن پروستات) و… با پزشک مشورت کنید. در ادامه به موارد احتیاط آمپول نالوکسان خواهیم پرداخت؛
- در بیماران مبتلا به بیماری های قلبی عروقی یا بیمارانی که داروهایی با اثرات نامطلوب قلبی عروقی دریافت می کنند، احتیاط کنید.
- در بیماران با سابقه تشنج؛ از مصرف در درمان تشنج‌های ناشی از مپریدین خودداری کنید.
- اگر مواد افیونی درگیر طولانی اثر یا آگونیست نسبی باشد (مانند متادون، بوپرنورفین) ممکن است عود افسردگی تنفسی رخ دهد. بیماران را تا زمانی که خطر دیگری برای افسردگی مکرر تنفسی یا CNS وجود نداشته باشد، مشاهده کنید.
- پس از استفاده از مواد افیونی در جراحی از مصرف بیش از حد دوز خودداری کنید. برگشت ناگهانی پس از عمل ممکن است درد را آشکار کند و ممکن است باعث تهوع، استفراغ، تعریق، تشنج، فشار خون بالا و تاکی کاردی شود. سایر حوادث قلبی عروقی، از جمله ادم ریوی و آریتمی ممکن است رخ دهد.
ترک مواد افیونی آمپول نالوکسان
- مصرف در بیمارانی که وابسته به مواد افیونی هستند ممکن است باعث بروز سندرم پرهیز حاد شود.
- سندرمی که با بدن درد، اسهال، تاکی کاردی، تب، آبریزش بینی، عطسه، پیلوارکسیون، تعریق، خمیازه کشیدن، تهوع یا استفراغ، عصبی بودن، بی‌قراری یا تحریک پذیری، لرز، گرفتگی عضلات شکمی، ضعف و فشار خون مشخص میشود.
- در نوزادان، ترک مواد افیونی اگر تشخیص داده نشود و به درستی درمان نشود ممکن است تهدید کننده زندگی باشد و ممکن است شامل تشنج، گریه بیش از حد و رفلکس های بیش فعال باشد.
موارد منع مصرف آمپول نالوکسان
- حساسیت به دارو یا ترکیبات موجود در آن
عوارض آمپول نالوکسان
لرزش، ضعف، ادم ریوی، فشار خون بالا، اسهال، تنگی نفس، تاکی کاردی بطنی، بی‌قراری، گرگرفتگی، خمیازه کشیدن و… برخی از عوارض آمپول نالوکسان می‌باشد. به یاد داشته باشید که پزشک شما تشخیص داده که مزایای آن برای شما بیشتر از خطر عوارض جانبی است. بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند عوارض جانبی جدی ندارند. در صورت مشاهده علائم یک واکنش آلرژیک جدی، از جمله بثورات پوستی، خارش و تورم (به ویژه در صورت، زبان و گلو)، سرگیجه شدید، مشکل تنفسی، فورا به پزشک مراجعه کنید. در ادامه به برخی عوارض آمپول نالوکسان خواهیم پرداخت؛
- تنگی نفس
- ادم ریوی
- گرفتگی شکم
- اسهال
- ایست قلبی
- فشار خون بالا
- تاکی کاردی بطنی
- بی قراری
- خمیازه کشیدن
- گرگرفتگی
- لرزش
- ضعف
- عطسه کردن
تداخل دارویی نالوکسان
- تداخلات رده X (پرهیز): متیل نالتروکسان، نالدمدین، نالوکسگل
- کاهش اثرات داروها توسط نالوکسان: تداخل قابل‌توجهی مشخص نشده است.
- افزایش اثرات داروها توسط نالوکسان: نالدمدین، نالوکسگل
- افزایش اثرات نالوکسان توسط داروها: متیل نالتروکسون
مصرف آمپول نالوکسان در دوران بارداری و شیردهی
نالوکسان در طبقه‌بندی FDA برای بارداری در گروه C قرار دارد. مطالعات کافی در انسان برای ارزیابی ایمنی نالوکسان در دوران بارداری انجام نشده است. مطالعات حیوانی نشان داده است که ممکن است اثرات منفی بر جنین وجود داشته باشد، اما فواید استفاده از دارو در برخی شرایط ممکن است بیشتر از خطرات احتمالی باشد. موارد مصرف آمپول نالوکسان در دوران بارداری شامل موارد زیر است؛
- درمان اوردوز مواد مخدر در مادر: اگر مادر دچار مصرف بیش‌ازحد مواد مخدر شود، تزریق نالوکسان ممکن است برای نجات زندگی مادر و جنین ضروری باشد. در این موارد، فواید دارو بر خطرات احتمالی آن برای جنین ارجحیت دارد.
- عوارض احتمالی برای جنین: آمپول نالوکسان ممکن است باعث ایجاد علائم ترک حاد در مادر و جنین وابسته به مواد مخدر شود. این وضعیت میتواند برای جنین خطرناک باشد، زیرا علائم ترک (مانند تضعیف ضربان قلب جنین یا کاهش جریان خون جفت) ممکن است به عوارض جدی منجر شود.
شرایط نگهداری آمپول نالوکسان
آمپول نالوکسان باید در دمای اتاق و دور از نور نگهداری شود. همچنین مهم است که تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از اشکال دارویی (مانند قرص‌های هفتگی و قطره‌های چشمی، کرم‌ها، چسب‌ها و استنشاق‌ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می‌توانند آن‌ها را به راحتی باز کنند. داروهای غیر ضروری باید به روش‌های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی‌توانند آن‌ها را مصرف کنند.
کلام آخر آمپول نالوکسان
این مقاله به بررسی کاهش خطر مصرف بیش از حد مواد مخدر با آمپول نالوکسان، از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز پرداخت. دسترسی آسان به نالوکسان، آموزش صحیح در مورد نحوه استفاده از آن و افزایش آگاهی عمومی در مورد پیشگیری و مدیریت اوردوز میتواند گام‌های مهمی در کاهش خطرات ناشی از مواد مخدر باشد. همچنین، تأکید بر مداخلات پیشگیرانه و درمان‌های حمایتی برای افراد وابسته به مواد مخدر، میتواند به کاهش شیوع این بحران کمک کند.
