آسیب قلبی ناشی از شیمی‌درمانی یکی از چالش‌های عمده‌ای است که بیماران سرطانی، به ویژه کسانی که تحت درمان با داروهای شیمی‌درمانی مانند دوکسوروبیسین قرار می‌گیرند، با آن روبرو هستند. این آسیب‌ها می‌توانند منجر به مشکلات قلبی جدی و کاهش کیفیت زندگی بیماران شوند. یکی از روش‌های مهم برای کاهش این خطرات آسیب به قلب، استفاده از دارویی به نام دکسرازوکسان است. این دارو به عنوان یک داروی محافظتی، با هدف کاهش اثرات سمی شیمی‌درمانی بر قلب تجویز می‌شود.
اشکال دارویی دکسرازوکسان
- پودر برای تزریق
موارد مصرف داروی دکسرازوکسان
دکسرازوکسان برای کاهش خطر و شدت آسیب قلبی ناشی از درمان دوکسوروبیسین و داروهای مشابه شیمی درمانی سرطان استفاده می‌شود. آسیب قلبی مدت زمانی را که می‌توانید با دوکسوروبیسین درمان کنید محدود می‌کند. این دارو به شما امکان می‌دهد درمان با دوکسوروبیسین را برای مدت طولانی‌تری ادامه دهید.
- محافظت از قلب در برابر آسیب‌های شیمی‌درمانی
- درمان نکروز بافتی ناشی از نشت داروهای شیمی‌درمانی
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی دکسرازوکسان
دکسرازوکسان (Dexrazoxane) یک عامل کاهنده سمیت قلبی و مهارکننده آسیب اکسیداتیو است که عمدتاً برای کاهش عوارض قلبی مرتبط با مصرف داروهای آنتراسیکلینی مانند دوکسوروبیسین استفاده می‌شود. مکانیسم اثر دکسرازوکسان به صورت زیر توصیف می‌شود؛
- کلاته کردن یون‌های فلزی: این دارو یک مشتق سیکلودکسترین است که در بدن به متابولیت‌های فعال تبدیل می‌شود. این متابولیت‌ها به عنوان کلات‌کننده یون‌های فلزی (مانند آهن) عمل می‌کنند. آنتراسیکلین‌ها مانند دوکسوروبیسین در حضور یون‌های آهن کمپلکس‌هایی تشکیل می‌دهند که باعث تولید رادیکال‌های آزاد و استرس اکسیداتیو می‌شود.
- مهار آسیب به DNA: این دارو و داروهای مشابه می‌توانند از طریق ایجاد شکست‌های دو رشته‌ای DNA باعث آسیب جدی به سلول‌های قلبی شوند. دکسرازوکسان با کاهش تولید رادیکال‌های آزاد، از این نوع آسیب جلوگیری می‌کند.
- محافظت از قلب: این پودر به طور خاص از سلول‌های میوکاردیوم (سلول‌های قلبی) در برابر اثرات سمی آنتراسیکلین‌ها محافظت می‌کند، بدون اینکه تاثیر قابل توجهی بر اثرات ضدسرطانی این داروها داشته باشد.
مقدار مصرف پودر دکسرازوکسان
این دارو را به صورت خوراکی با یا بدون غذا طبق دستور پزشک، یک بار در روز مصرف کنید. دوز بر اساس وضعیت پزشکی، پاسخ به درمان، سن و سایر داروهایی که ممکن است مصرف کنید، تعیین می‌شود. برای کاهش خطر عوارض جانبی، پزشک ممکن است به شما دستور دهد که این دارو را با دوز کم شروع کنید و به تدریج دوز خود را افزایش دهید.
زمان مصرف پودر دکسرازوکسان
- مصرف این دارو برای کاهش بروز و شدت کاردیومیوپاتی مرتبط با تجویز دوکسوروبیسین در زنان مبتلا به سرطان سینه متاستاتیک که دوز تجمعی دوکسوروبیسین 300 میلی گرم بر متر مربع دریافت کرده‌اند و برای حفظ کنترل تومور به درمان با دوکسوروبیسین ادامه می‌دهند، توصیه می‌شود.
- 15 دقیقه قبل از تجویز دوکسوروبیسین به صورت تزریق وریدی انفوزیون کنید. نسبت دوز دکسرازوکسان به دوکسوروبیسین 10:1 است (به عنوان مثال، 500 میلی گرم در متر مربع دکسرازوکسان تا 50 میلی گرم در متر مربع دوکسوروبیسین). این پودر را ظرف 30 دقیقه پس از اتمام انفوزیون دکسرازوکسان تجویز کنید.
- دکسرازوکسان به شکل پودر استریل در ویال‌های تک دوز عرضه می‌شود. برای آماده سازی مقدار مشخصی از آب استریل برای تزریق به ویال اضافه می‌شود. پودر را به آرامی مخلوط کنید تا به طور کامل حل شود. از تکان دادن شدید خودداری کنید. پس از حل شدن، محلول شفاف و بی‌رنگ یا کمی زرد است.
- پس از بازسازی، محلول باید با محلول سدیم کلرید 0.9% (Normal Saline) رقیق شود تا برای تزریق آماده شود. غلظت نهایی به دوز تجویز شده و حجم مورد نظر برای تزریق بستگی دارد.
موارد احتیاط
قبل از مصرف داروی دکسرازوکسان، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. هنگام استفاده از دکسرازوکسان نباید باردار شوید. این دارو ممکن است به نوزاد متولد نشده آسیب برساند. زنانی که از این دارو استفاده می‌کنند باید در طول درمان و حداقل 6 ماه پس از آخرین دوز در مورد اشکال قابل اعتماد کنترل بارداری سوال کنند. به دلیل خطر احتمالی برای نوزاد، شیردهی در حین مصرف این دارو و تا 2 هفته پس از آخرین دوز توصیه نمی‌شود. قبل از شیردهی با پزشک خود مشورت کنید. برخی از موارد احتیاط این دارو شامل موارد زیر است؛
- این دارو ممکن است با فعالیت داروهای ضد نئوپلاستیک تداخل ایجاد کند. تا زمانی که دوز تجمعی دوکسوروبیسین به 300 میلی گرم بر متر مربع نرسد، شروع نکنید.
- پتانسیل سمیت قلبی ناشی از آنتراسایکلین را از بین نمی‌برد. عملکرد قلب را به دقت کنترل کنید.
- درمان با لکوپنی، نوتروپنی و ترومبوسیتوپنی همراه است. درجه 2-4 کاهش گلبول‌های سفید خون (73%)، کاهش نوتروفیل‌ها (61%) و کاهش پلاکت‌ها (26%) در بیماران رخ داد. نوتروپنی تب در 2.5٪ از بیماران رخ داده است. کنترل شمارش کامل خون در طول درمان ضروری است.
- واکنش‌های حساسیت مفرط از جمله واکنش آنافیلاکتیک، آنژیوادم، واکنش‌های پوستی، اسپاسم برونش، دیسترس تنفسی، افت فشار خون و از دست دادن هوشیاری در بیماران تحت درمان با فرآورده‌های دکسرازوکسان و آنتراسیکلین‌ها رخ داده است. سابقه قبلی آلرژی به این دارو باید قبل از تجویز به دقت در نظر گرفته شود. در بیماران مبتلا به واکنش‌های حساسیت شدید، قطع دائمی دارو را در نظر بگیرید.
- درمان در بیماران مبتلا به نارسایی کبدی مطالعه نشده است. از آنجایی که ممکن است اختلال عملکرد کبد (افزایش ترانس آمینازها و بیلی روبین) رخ دهد (به ویژه پس از دوزهای بالای 1000 میلی گرم در متر مربع دکسرازوکسان)، توصیه می‌شود قبل از هر بار مصرف، آزمایشات معمول عملکرد کبد در بیماران مبتلا به اختلالات عملکرد کبدی شناخته شده انجام شود. استفاده در بیماران مبتلا به نارسایی کبدی توصیه نمی‌شود.
موارد منع مصرف داروی دکسرازوکسان
- حساسیت مفرط
عوارض داروی دکسرازوکسان
حالت تهوع و استفراغ، اسهال، افت فشار خون، کم خونی یا کاهش پلاکت یا گلبول‌های سفید، خارش، تورم، خستگی، احساس ضعف و… برخی از عوارض دکسرازوکسان می‌باشد. به یاد داشته باشید که پزشک شما تشخیص داده که مزایای آن برای شما بیشتر از خطر عوارض جانبی است. بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند عوارض جانبی جدی ندارند. در صورت مشاهده علائم یک واکنش آلرژیک جدی، از جمله بثورات پوستی، خارش و تورم (به ویژه در صورت، زبان و گلو)، سرگیجه شدید، مشکل تنفسی، فورا به پزشک مراجعه کنید. در ادامه به برخی عوارض این دارو خواهیم پرداخت؛
- تهوع و استفراغ
- افت فشار خون
- کم‌خونی و کاهش پلاکت‌ها یا گلبول‌های سفید
- اسهال
- احساس ضعف عمومی
- خستگی مفرط
- التهاب موضعی
- خارش و تورم
- درد عضلانی
تداخل دارویی دکسرازوکسان
تداخل دارویی خاصی گزارش نشده است.
مصرف پودر دکسرازوکسان در دوران بارداری و شیردهی
بر اساس یافته‌های مطالعات حیوانی و مکانیسم اثر، درمان می‌تواند باعث آسیب جنین در هنگام تجویز به زن باردار شود. اطلاعات محدود موجود در زنان باردار برای اطلاع از خطرات ناشی از مصرف دارو در مورد پیامدهای رشد نامطلوب کافی نیست. در مطالعات تولید مثل حیوانی، تجویز داخل وریدی دکسرازوکسان به موش‌ها و خرگوش‌های باردار در طول اندام‌زایی منجر به تراتوژنیسیته در دوزهای مادری شد که به ترتیب تقریباً 0.1 و 0.2 برابر دوز 1000 میلی گرم بر متر مربع بود. به زنان باردار در مورد خطرات احتمالی برای جنین توصیه کنید.
پیشگیری از بارداری
- زنان: هنگامی که درمان برای یک زن باردار تجویز می‌شود، می‌تواند به جنین آسیب برساند. به دلیل پتانسیل سمیت ژنتیکی، به زنان دارای پتانسیل باروری توصیه کنید که در طول درمان و به مدت 6 ماه پس از دوز نهایی، از پیشگیری موثر از بارداری استفاده کنند.
- مردان: به دلیل پتانسیل سمیت ژنتیکی، به مردان دارای شریک زن با پتانسیل باروری توصیه کنید که در طول درمان و به مدت 3 ماه پس از دوز نهایی، از پیشگیری موثر از بارداری استفاده کنند.
تاثیر دکسرازوکسان در شیردهی
هیچ داده‌ای در مورد حضور در شیر انسان، اثرات آن بر روی کودک یا تولید شیر وجود ندارد. به دلیل احتمال بروز عوارض جانبی جدی، در کودکی که با شیر مادر تغذیه می‌شود، به زنان توصیه کنید در طول درمان و تا 2 هفته پس از دوز نهایی از شیر مادر خودداری کنند.
شرایط نگهداری دکسرازوکسان
داروی دکسرازوکسان باید در دمای اتاق و دور از نور نگهداری شود. همچنین مهم است که تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از اشکال دارویی (مانند قرص‌های هفتگی و قطره‌های چشمی، کرم‌ها، چسب‌ها و استنشاق‌ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می‌توانند آن‌ها را به راحتی باز کنند. داروهای غیر ضروری باید به روش‌های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی‌توانند آن‌ها را مصرف کنند.
کلام آخر داروی دکسرازوکسان
این مقاله به بررسی کاهش خطر و شدت آسیب قلبی با داروی دکسرازوکسان، از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز پرداخت. این دارو به عنوان یک محافظ قلبی در درمان سرطان، به ویژه در بیمارانی که تحت درمان با داروهای شیمی‌درمانی مانند دوکسوروبیسین قرار دارند، نقش حیاتی ایفا می‌کند. این دارو با کاهش تولید رادیکال‌های آزاد و جلوگیری از آسیب‌های اکسیداتیو، به طور موثری از آسیب به سلول‌های قلبی جلوگیری می‌کند و خطر مشکلات قلبی ناشی از شیمی‌درمانی را کاهش می‌دهد.
