زوال عقل چیست؟
زوال عقل یک بیماری واحد نیست و یک اصطلاح کلی برای مجموعه‌ای از علائم و انواع بیماری‌های مغز و اعصاب است که حافظه فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. زوال عقل یا دمانس با از دست دادن حافظه، توانایی‌های زبانی و کلامی، حل مسئله و سایر توانایی‌های فکری همراه است و می‌تواند در زندگی روزمره افراد تداخل ایجاد کند. آلزایمر شایع‌ترین علت زوال عقل است. همچنین این بیماری در اثر تغییرات غیرطبیعی مغز به وجود می‌آید.
علائم زوال عقل
علائم بیماری بسته به شرایط بیمار مانند سن، بیماری زمینه‌ای، مرحله بیماری و سایر مشکلات می‌تواند متفاوت باشد. علائم زوال عقل در مراحل اولیه عبارتند از:
- نپذیرفتن تغییرات
- ایجاد تغییرات در حافظه کوتاه مدت
- یادآوری دشوار کلمات
- پرسش سوالات تکراری
- ایجاد مشکل در یافتن مسیر و گم کردن راه
- تغییرات در خلق‌وخو
- از دست دادن علاقه
- بی‌تفاوتی نسبت به محیط اطراف
- گیجی و عدم تمرکز
علائم زوال عقل در سالمندان
زوال عقلی در سالمندان یک مسئله بسیار رایج است که به از دست دادن تدریجی توانایی‌های شناختی مانند حافظه، تمرکز، تصمیم‌گیری و مهارت‌های فکری منجر میشود. بیماری آلزایمر یکی از شایع‌ترین انواع زوال عقل است. عواملی مانند افزایش سن، ژنتیک، سبک زندگی و وضعیت‌های سلامت عمومی می‌توانند در بروز زوال عقلی نقش داشته باشند.
علائم زوال عقل زودرس در نوجوانان
زوال عقل گاهی ممکن است در جوانان هم دیده شود که به آن زوال عقل زودرس می‌گویند. رایج‌ترین نشانه زوال عقل زودرس، از دست دادن حافظه و مشکل در انجام کارهای روزمره، تصمیم‌گیری و حل مسائل است. مهم‌ترین علت زوال عقل در نوجوانی و جوانی مشکلات ژنتیکی است. برخی از محققان هم معتقدند که آسیب‌های مغزی در جوانی یا یک سری مشکلات ذهنی و افسردگی می‌تواند دلیل بروز زوال عقل در جوانان باشد.
هنگام مواجه با علائم زوال عقل به کدام دکتر باید مراجعه کرد؟
اگر علائمی مانند عدم تمرکز و حواس پرتی، مشکلات حافظه یا دیگر علائم زوال عقل مواجه شدید، به پزشک متخصص اعصاب و روان مراجعه کنید. دکتر روانپزشک توانایی تشخیص و درمان افراد مبتلا به بیماری‌های روحی و روانی را دارد. آنها درک عمیقی از سلامت جسمی و روانی انسان داشته و به درمان علائم زوال عقل کمک می‌کنند.
انواع مختلف زوال عقل
اختلالات و عوامل تخریب کننده عصبی مختلف از طریق از دست دادن پیشرونده و غیرقابل برگشت نورون‌ها و عملکرد مغز در ایجاد زوال عقل نقش دارند. انواع زوال عقل عبارتند از:
- آلزایمر: شایع‌ترین زوال عقل درمیان افراد مسن است. این بیماری در اثر تغییراتی در مغز، از جمله تجمع غیرطبیعی پروتئین‌های معروف به پلاک‌های آمیلوئید و تاو ایجاد میشود.
- دمانس فرونتوتمپورال: دمانس فرونتوتمپورال شکل نادری از زوال عقل است که تمایل دارد در افراد جوان‌تر از 60 سال رخ دهد. این دمانس با مقادیر یا اشکال غیرطبیعی پروتئین‌های تاو و علائم معمول بیماری پارکینسون مرتبط است.
- زوال عقل لووی: نوعی زوال عقل ناشی از رسوب غیرطبیعی پروتئین آلفا سینوکلئین به نام اجسام لویی است.
- زوال عقل عروقی: نوعی زوال عقل ناشی از شرایطی است که به عروق خونی مغز آسیب می‌رساند یا جریان خون و اکسیژن به مغز را قطع می‌کند.
- زوال عقل مختلط: ترکیبی از دو یا چند نوع زوال عقل است. به عنوان مثال، از طریق مطالعات کالبد شکافی شامل افراد مسن که زوال عقل داشتند، محققان دریافتند که بسیاری از افراد ترکیبی از تغییرات مغزی مرتبط با اشکال مختلف زوال عقل داشتند.
تاثیر اجتماع و خانواده بر بهبود زوال عقل
مطالعات نشان می‌دهند که انزوای اجتماعی و تنهایی می‌تواند خطر ابتلا به آلزایمر و سایر انواع زوال عقل را افزایش دهد. همچنین غلبه بر تنهایی و معاشرت با اقوام و نزیکان به کاهش ابتلا به زوال عقل کمک می‌کند. به نظر می‌رسد فعالیت اجتماعی نیز می‌تواند باعث پیشگیری از ابتلا به زوال عقل شود.
مراحل زوال عقل
انواع مختلفی از زوال عقل وجود دارد و تمامی آنها پیشرونده هستند. علائم در ابتدا ممکن است خفیف باشد اما با گذشت زمان و طی چندین سال معمولا بدتر میشود. مراحل زوال عقل شامل:
مرحله اول بدون علائم (مرحله پیش بالینی)
در مرحله اول زوال عقل فرد هیچ نشانه مشخصی از زوال عقل ندارد و تغییرات اولیه در مغز آغاز میشود؛ این تغییرات ممکن است در برخی اسکن‌های مغزی مشاهده شوند اما تاثیری بر زندگی روزمره فرد نخواهند گذاشت و فرد قادر به انجام فعالیت‌های روزمره خود هست.
مرحله دوم فراموشی خفیف (اختلال شناختی خفیف – MCI)
در این مرحله فرد مشکلاتی جزئی در حافظه و تمرکز مانند یادآوری نام‌ها و مکان‌ها یا گم کردن وسایل پیدا می‌کند؛ اما همچنان قادر به انجام فعالیت‌های روزمره خود هست.
مرحله سوم زوال عقل خفیف (مرحله اولیه دمانس)
در این مرحله نشانه‌های زول عقل آشکار شده و فرد در برنامه ریزی، تصمیم‌گیری و یادآوری اطلاعات جدید دچار مشکل شود. همچنین تغییرات جرئی در رفتار و شخصیت فرد مانند افسردگی یا اضطراب ایجاد میشود.
مرحله چهارم زوال عقل متوسط (مرحله میانی دمانس)
در این مرحله مشکلات شناختی و حافظه‌ای به حدی شدید می‌شوند که فرد برای انجام بسیاری از کارها روزمره نیاز به کمک دارد. فرد با مشکلاتی مانند شناسایی چهره، سردرگمی نسبت به زمان و مکان، فراموشی رویدادهای اخیر و اطلاعات شخصی یا ناتوانی در لباس پوشیدن یا آشپزی رو به رو میشود.
مرحله پنجم زوال عقل شدید (مرحله پیشرفته دمانس)
در این مرحله فرد توانایی کارهای اساسی مانند از دست دادن توانایی تکلم یا گفتار نامفهوم، بی‌اختیاری در ادرار یا مدفوع یا ناتوانی در راه رفتن را از دست می‌دهد. فرد در این مرحله نیاز به مراقبت کامل دارد.
مرحله ششم زوال عقل بسیار شدید (مرحله پایانی دمانس)
در آخرین مرحله از زوال عقل فرد کاملا بی‌حرکت است و نیاز کامل برای حرکت دارد، ناتوای کامل در ارتباط کلامی و کاهش شدید واکنش‌ها نسبت به محیط اطرف میشود. عملکردهای مغزی به شدت کاهش یافته و بدن نیز ضعیف میشود.
علت زوال عقل
زوال عقل دلایل زیادی دارد؛ شرایط متعددی از جمله بیماری‌های مغزی می‌توانند باعث زوال عقل شوند. بخش‌هایی از مغز که با یادگیری، حافظه، تصمیم‌گیری یا زبان درگیر هستند و تحت تأثیر عفونت‌ها یا بیماری‌ها قرار می‌گیرند؛ همچنین شرایط پزشکی مانند تومورها، کمبود ویتامین، عوارض جانبی دارو یا مشکلات تیروئید، کلیه یا کبد نیز می‌تواند باعث مشکلات جدی حافظه شود که شبیه زوال عقل است. شرایطی که می‌تواند باعث ایجاد زوال عقل شود عبارتند از:
- هیدروسفالی فشار طبیعی، تجمع غیرطبیعی مایع مغزی نخاعی در مغز
- بیماری کروتسفلد جاکوب، یک اختلال مغزی نادر
- بیماری هانتینگتون، یک بیماری ارثی و پیشرونده مغزی
- انسفالوپاتی تروماتیک مزمن، ناشی از صدمات تروماتیک مغزی مکرر
- زوال عقل مرتبط با اچ‌آی‌وی
- مصرف زیاد الکل در مدت زمان طولانی
- آسیب به سر مانند ضربه مغزی ناشی از سقوط یا تصادف
- مشکلات عاطفی مانند استرس، اضطراب و افسردگی
- هذیان، یک حالت ناگهانی سردرگمی و سرگردانی
- زوال عقل ناشی از بیماری پارکینسون
- عوارض جانبی دارو یا مشکلات تیروئید
- تومورهای مغزی
- عفونت‌ها مانند سیفلیس و ایدز
- کمبود ویتامین‌ها مانند ویتامین E و B12
سن چه تاثیری بر بیماری زوال عقل دارد؟
زوال عقل معمولا به طور طبیعی با بالا رفتن سن افراد افزایش می‌یابد؛ اما ابتلا به زوال عقل زودرس در نوجوانان و جوانان ممکن است نشانه‌ای از وجود مسائل مشکوک در بدن از جمله بیماری‌های نورولوژیک خاص یا عوامل دیگر باشند که موجب آسیب به ساختار عملکرد مغز می‌شوند.
تشخیص زوال عقل
برسی سابقه پزشکی و خانوادگی یک فرد می‌تواند سرنخ‌های مهمی در مورد خطر ابتلا به زوال عقل ارائه دهد. پرسش سوالاتی از سمت پزشک برای انتخاب روش تشخیص بسیار مهم است. از روش‌های تشخیص زوال عقل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تست‌های شناختی عصبی
این تست‌ها برای برسی تفکر و عملکرد فیزیکی بدن استفاده میشود و شامل ارزیابی حافظه، حل مسئله، مهارت‌های زبانی ، ریاضی و همچنین تعادل پاسخ حسی و رفلکس می‌شوند.
اسکن مغز
این اسکن می‌تواند سکته‌های مغزی، تومورها و سایر مشکلاتی که می‌تواند باعث زوال عقل شود را شناسایی کنند. اسکن، همچنین تغییرات در ساختار و عملکرد مغز را شناسایی می‌کند. رایج‌ترین اسکن‌ها عبارتند از:
- تومورگرافی کامپیوتری؛ از اشعه ایکس برای تولید تصاویری از مغز و سایر اندام‌ها استفاده می‌کند.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا ام‌آر‌آی؛ از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از ساختارهای بدن، از جمله بافت‌ها، اندام‌ها، استخوان‌ها و اعصاب استفاده می‌کند.
- توموگرافی گسیل پوزیترون؛ از تابش برای ارائه تصاویری از فعالیت مغز مانند مصرف انرژی یا مولکول‌های خاص در مناطق مختلف مغز استفاده می‌کند.
ارزیابی روانپزشکی
اگر فردی تغییرات رفتاری یا خلقی را تجربه می‌کند، ممکن است یک ارزیابی روانپزشکی برای کمک به تعیین اینکه آیا افسردگی یا وضعیت سلامت روان دیگری باعث علائم فرد میشود یا به آنها کمک می‌کند توصیه میشود.
آزمایشات ژنتیکی
برخی از انواع زوال عقل توسط ژن‌های فرد انجام میشود. در این موارد نادر آزمایش‌های ژنتیکی که توسط پزشک دستور داده میشود، می‌تواند به افراد کمک کند تا بدانند آیا ژن‌های تغییر یافته دارند یا خیر. همچنین آزمایش‌های ژنتیکی وجود دارد که به دنبال تغییرات ژنتیکی است که بر خطر ابتلا به زوال عقل تأثیر می‌گذارد، اما این آزمایش‌ها نمی‌توانند برای تشخیص زوال عقل استفاده شوند.
آزمایش مغزی نخاعی
مایع مغزی نخاعی مایع شفافی است که مغز و نخاع را احاطه و محافظت کرده، عایق و مواد مغذی را فراهم می‌کند. پزشکان مایع مغزی نخاعی را با انجام یک سوراخ کمری جمع‌آوری می‌کنند که به آن ضربه ستون فقرات نیز گفته میشود. اندازه‌گیری سطح پروتئین‌ها یا سایر مواد در مایع مغزی نخاعی ممکن است برای کمک به تشخیص آلزایمر یا سایر انواع زوال عقل استفاده شود.
آزمایشات خون
آزمایش‌های خون امروزه این امکان را برای پزشکان فراهم کرده است تا برای اندازه‌گیری سطح بتا آمیلوئید، پروتئینی که به طور غیرطبیعی در افراد مبتلا به آلزایمر انباشته میشود، انجام دهند. در حال حاضر، نتایج آزمایش خون به تنهایی نباید برای تشخیص زوال عقل استفاده شود، اما ممکن است همراه با سایر آزمایشات مورد توجه قرار گیرد. با این حال، در دسترس بودن این تست‌های تشخیصی هنوز محدود است.
طول عمر بیماران زوال عقل
طول عمر بیماران زوال عقل بسته به نوع بیماری، سایر مشکلات زمینه‌ای، سابقه پزشکی، علت ابتلا به زوال عقل و سن بیمار متفاوت است. همچنین درمان‌هایی که هر بیمار دریافت می‌کند نیز روی طول عمر بیماران تاثیر می‌گذارد. به صورت میانگین طول عمر بیماران بین ۸ تا ۱۰ سال متغیر است. برخی نیز ممکن است تا ۲۰ سال بعد از تشخیص زوال عقل عمر کنند. در یک مطالعه در سال ۲۰۱۵، زنانی که مبتلا به آلزایمر تشخیص داده شدند به طور متوسط ۵.۷ سال پس از تشخیص و مردان ۴.۲ سال زندگی کردند. این مطالعه نشان داد که امید به زندگی برای افراد مبتلا به انواع دیگر زوال عقل ممکن است کوتاه‌تر باشد.
آیا زوال عقل قابل درمان است؟
درمان زوال عقل بستگی به علت آن دارد. زوال عقل‌های پیشرونده مانند بیماری آلزایمر هیچ درمانی ندارند، اما داروهایی وجود دارند که می‌توانند علائم بیماری آلزایمر را کاهش دهند. تحقیقات برای ایجاد گزینه‌های درمانی بیشتر در حال انجام است. شرکت در فعالیت‌ها و تعاملات اجتماعی که مغز را تحریک می‌کند می‌تواند به حفظ کیفیت زندگی و ارتقا رفاه افراد مبتلا کمک کند.
عوامل خطر زوال عقل
قوی‌ترین عامل خطر زوال عقل، سن است. برخی از عوامل خطر مانند افزایش سن قابل تغییر نیستند؛ همچنین افراد سیاه پوست دو برابر بیشتر از افراد سفید پوست در معرض خطر ابتلا به زوال عقل هستند. عوامل دیگر برای کاهش خطر عبارتند از:
- سن
- سابقه خانوادگی
- سندرم داون
- انسداد رگ‌های خونی
- کلسترول بالا
- فشار خون بالا
- سیگار کشیدن
- آسیب دیدگی مغزی
- مصرف زیاد الکل
- افسردگی
- دیابت
- کمبود ویتامین بدن
پیشگیری از زوال عقل
هیچ راه قطعی برای جلوگیری از زوال عقل وجود ندارد اما اقداماتی وجود دارد که می‌توان برای پیشگیری از زوال عقل انجام داد از جمله:
- پاک نگه داشتن رگ‌های خونی
- حفظ فشار خون نرمال
- حفظ سطح قند خون طبیعی
- حفظ وزن سالم
- خواب با کیفیت
- ترک سیگار
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم
- انجام ورزش روزانه
- استمرار فعالیت اجتماعی
- فعال نگه داشتن ذهن
نتیجه‌گیری
در این مطلب از داروخانه آنلاین مثبت سبز به کسب اطلاعات بیشتر در مورد بیماری زوال عقل، علت، علائم و چگونه تشخیص آن پرداختیم. بیماری زوال عقل معمولا به کندی آغاز میشود و به تدریج رو به وخامت می‌رود. تشخیص به موقع دمانس یا زوال عقل می‌تواند از بروز علائم شدید‌تر پیشگیری کند.
