یکی از داروهای مهم و پرکاربرد در شیمی‌درمانی، قرص سیکلوفسفامید است. سیکلوفسفامید یک عامل آلکیله‌کننده است که از طریق ایجاد پیوندهای عرضی در DNA سلولهای سرطانی، مانع از تکثیر و رشد آنها میشود. این دارو به ویژه در درمان انواع مختلفی از سرطان‌ها از جمله سرطان‌های خون، لنفوم‌ها و سرطان‌های تخمدان، پستان و ریه مؤثر است.
اشکال دارویی سیکلوفسفامید
- پودر برای تزریق: 500 میلی گرم، 1 گرم، 2 گرم
- قرص: 25 میلی گرم، 50 میلی گرم
موارد مصرف قرص سیکلوفسفامید
قرص سیکلوفسفامید برای درمان انواع سرطان استفاده میشود. این یک داروی شیمی درمانی است که با کند کردن یا توقف رشد سلولی عمل میکند. سیکلوفسفامید همچنین با کاهش پاسخ سیستم ایمنی بدن به بیماری‌های مختلف عمل میکند. این دارو برای درمان نوع خاصی از بیماری کلیوی در کودکان پس از اینکه سایر درمان‌ها مؤثر نبودند نیز استفاده میشود.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی سیکلوفسفامید
متابولیت‌ها با ایجاد پیوند متقابل DNA سلول تومور با رشد سلولهای بدخیم تداخل می‌کنند. دارو برای هیچ مرحله‌ای از چرخه سلولی خاصیت ندارد. همچنین دارای فعالیت سرکوب کننده سیستم ایمنی قوی است. جذب دارو با فراهمی زیستی 75% با شروع 2-3 ساعت می‌باشد. توزیع پروتئین متصل شده این دارو کم و توسط کبد متابولیزه میشود. حذف در نیمه عمر 3-12 ساعت و دفع از طریق ادرار صورت می‌گیرد.
مقدار مصرف قرص سیکلوفسفامید
قرص سیکلوفسفامید را دقیقا طبق دستور پزشک از طریق خوراکی مصرف کنید. دوز بر اساس وضعیت پزشکی، وزن، پاسخ به درمان و سایر درمان‌ها (مانند سایر داروهای شیمی‌درمانی، پرتودرمانی) که ممکن است دریافت کنید، است. در طول درمان با این دارو، باید بیش از حد معمول مایعات مصرف کنید تا از عوارض کلیه و مثانه جلوگیری شود. از پزشک خود بپرسید که چقدر باید مایعات مصرف کنید و هر روز چند بار مثانه خود را تخلیه کنید.
نحوه مصرف قرص سیکلوفسفامید
توجه داشته باشید که قرص سیکلوفسفامید را به صورت کامل همراه با آب میل کرده و از جویدن یا خرد کردن دارو خودداری کنید. خرد کردن یا جویدن دارو منجر به آزادسازی فوری و در نتیجه عوارض جانبی میشود. از آنجایی که این دارو میتواند از طریق پوست و ریه‌ها جذب شود، ممکن است به جنین متولد نشده آسیب برساند، زنان باردار نباید از این دارو استفاده کنند. بدون هماهنگی با پزشک دوز مصرفی خود را افزایش، کاهش یا قطع نکنید. افزایش دوز مصرفی بدون هماهنگی تنها سبب عوارض جانبی خواهد شد.
طریقه مصرف قرص سیکلوفسفامید
- دوز مصرفی این دارو برای بیماری‌های بدخیم، 40-50 میلی گرم بر کیلوگرم به صورت تزریق داخل وریدی می‌باشد که در 5-2 روز تقسیم میشود و ممکن است در فواصل 2-4 هفته تکرار شود. همچنین، دوز مصرفی درمان روزانه مداوم 60-120 میلی گرم بر کیلوگرم روزانه است.
- دوز پیشنهادی قرص سیکلوفسفامید برای سندرم نفروتیک، 2-3 میلی گرم بر کیلوگرم روزانه می‌باشد که تا 12 هفته در صورت عدم موفقیت کورتیکواستروئیدها مصرف میشود.
- دوز پیشنهادی برای لنفوم غیر هوچکین، 600-1500 میلی گرم به صورت تزریق وریدی با سایر داروهای ضد نئوپلاستیک (بخشی از رژیم CHOP) می‌باشد. به علاوه، برای سرطان پستان 600 میلی گرم بر متر مربع به صورت تزریق وریدی با سایر ضد نئوپلاستیک‌ها استفاده میشود.
- دوز مصرفی در جهت نفریت لوپوس (خارج از برچسب)، 500 میلی گرم وریدی هر 2 هفته برای 6 دوز به همراه کورتیکواستروئیدها، سپس نگهداری با مایکوفنولات موفتیل یا آزاتیوپرین است. همچنین، دوز مصرفی بالا 500-1000 میلی گرم در متر مربع IV (وریدی) ماهانه برای 6 دوز به همراه کورتیکواستروئیدها است.
- در صورت فراموشی یک نوبت از دارو، به محض یادآوری آن را استفاده کنید. اگر نوبت فراموش شده نزدیک به نوبت بعدی است، آن را فراموش کرده و دارو را مطابق با نسخه پزشک مصرف کنید. هرگز برای جبران دوز مصرفی از دست رفته یک نوبت را دو بار استفاده نکنید.
موارد احتیاط
قبل از مصرف قرص سیکلوفسفامید، اگر به آن یا سایر داروهای شیمی درمانی (مانند بوسولفان، کلرامبوسیل) حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. این دارو ممکن است حاوی مواد غیرفعالی باشد که میتواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگر شود. در صورت داشتن سوابق پزشکی از جمله کاهش عملکرد مغز استخوان (مانند کم خونی، لکوپنی، ترومبوسیتوپنی)، بیماری کبد، بیماری کلیوی، مشکل در ادرار کردن، جراحی برای برداشتن غدد فوق کلیوی و… با پزشک مشورت کنید. سیکلوفسفامید میتواند احتمال ابتلای شما را به عفونت افزایش دهد یا ممکن است عفونت فعلی را بدتر کند. از هر کسی که عفونتی دارد که ممکن است به راحتی پخش شود (مانند آبله مرغان، کووید-19، سرخک، آنفولانزا) دوری کنید.
موارد هشدار قرص سیکلوفسفامید
- در بیماران مبتلا به نارسایی کبدی یا کلیوی، لکوپنی، ترومبوسیتوپنی، پرتودرمانی اخیر یا شیمی درمانی با احتیاط مصرف شود. محتوای الکل سیکلوفسفامید تزریقی باید در هنگام تجویز به بیماران مبتلا به نارسایی کبدی در نظر گرفته شود.
- محتوای الکل سیکلوفسفامید تزریقی باید در هنگام تجویز به بیماران اطفال در نظر گرفته شود. تابش لگن سیستیت هموراژیک را تشدید میکند.
- پتانسیل برای یادآوری پرتو زمانی که همراه با پرتودرمانی استفاده شود. خطر فیبروز بینابینی ریوی بالقوه کشنده و غیرقابل برگشت در صورت تجویز در دوره‌های طولانی وجود دارد.
- این دارو ممکن است باعث ناباروری در بیماران مردی شود که در دوران کودکی دوزهای بالایی دریافت کرده‌اند.
- نارسایی حاد قلبی که اغلب طی 1 تا 10 روز پس از درمان رخ می‌دهد، گزارش شده است. کاهش تحت بالینی LVEF در 50 درصد موارد نیز دیده شده است.
- شروع HF معمولا طی 3 تا 4 هفته برطرف میشود. با این حال، مرگ و میر ناشی از HF گزارش شده است. دوزهای بزرگ فردی (بیش از 120-170 میلی گرم بر کیلوگرم یا 1.55 میلی گرم بر متر مربع در روز)، سن بالا، تابش مدیاستن و مصرف آنتراسایکلین به عنوان عوامل خطر شناخته شده است.
- برخی از عوارض جانبی جدی این دارو شامل علائم مشکلات کلیوی یا مثانه (مانند تغییر در مقدار ادرار، ادرار صورتی و خونی)، زخم‌های دهان، درد مفاصل، توقف دوره قاعدگی، زخم‌های موجود که دیر بهبود می‌یابند، مدفوع سیاه یا خون آلود، علائم مشکلات کبدی (مانند درد معده و شکم، زردی چشم و پوست، ادرار تیره)، تغییرات ذهنی و خلقتی، ضعف یا اسپاسم عضلانی و… می‌باشد.
- این دارو به ندرت ممکن است اثرات بسیار جدی روی قلب ایجاد کند، به ویژه هنگامی که در دوزهای بالا یا همراه با پرتودرمانی یا برخی داروهای شیمی درمانی دیگر (مانند دوکسوروبیسین) استفاده شود. در صورت بروز درد قفسه سینه، درد فک یا بازوی چپ، مشکل تنفس، ضربان قلب نامنظم، علائم نارسایی قلبی (مانند تنگی نفس، تورم مچ پا، خستگی غیرعادی، افزایش وزن غیرعادی یا ناگهانی) فورا به پزشک مراجعه کنید.
موارد منع مصرف قرص سیکلوفسفامید
- سرکوب مغزی شدید
- حساسیت مفرط
- انسداد خروجی ادرار
عوارض قرص سیکلوفسفامید
حالت تهوع، استفراغ، از دست دادن اشتها، معده درد، اسهال، یا تیره شدن پوست و ناخن، زردی، بثورات پوستی، زخم مخاط دهان و… برخی از عوارض قرص سیکلوفسفامید می‌باشد. در برخی موارد، درمان دارویی ممکن است برای پیشگیری یا تسکین تهوع و استفراغ ضروری باشد. تغییر در رژیم غذایی مانند خوردن چند وعده غذایی کوچک یا محدود کردن فعالیت ممکن است به کاهش برخی از این اثرات کمک کند. بسیاری از افراد که از این دارو استفاده می‌کنند، عوارض جانبی جدی ندارند. در ادامه به عوارض قرص سیکلوفسفامید خواهیم پرداخت؛
- نوتروپنی
- تب
- حالت تهوع
- استفراغ
- بی‌اشتهایی
- ناراحتی یا درد شکم
- اسهال
- کولیت هموراژیک
- زخم مخاط دهان
- زردی
- آلوپسی
- بثورات پوستی
- رنگدانه شدن پوست و تغییر در ناخن‌ها
تداخل دارویی سیکلوفسفامید
- تداخلات رده X (پرهیز): ب.ث.ژ (داخل مثانه‌ای)، بلیمومب، کلادریبین، دیپیرون، اتانرسپت، ناتالیزومب، پیمکرولیموس، تاکرولیموس (موضعی)، اوپاداسیتینیب، واکسن (زنده)
- کاهش اثرات داروها توسط سیکلوفسفامید: ب.ث.ژ (داخل مثانه‌ای)، تست پوستی کوکسیدیوئید ایمیت، سیکلوسپورین (سیستمیک)، لنوگراستیم، لیپگفیلگراستیم، نیوولومب، پیدوتیمود، سیپولوسل-تی، واکسن آبله و آبله میمونی (زنده)، ترتوموتید، واکسن (غیرفعال)، واکسن (زنده)
- افزایش اثرات داروها توسط سیکلوفسفامید: آمیودارون، آنتراسیکلین، باریسیتینیب، کلوزاپین، دفریپرون، فینگولیمود، لفلونامید، میواکوریوم، ناتالیزومب، اوزانیمود، سارگراموستیم، سیپونیمود، سوکسینیل کولین، توفاسیتینیب، اوپاداسیتینیب، واکسن (زنده)
- افزایش اثرات سیکلوفسفامید توسط داروها: آلوپورینول، آزاتیوپورین، بلیمومب، کلرامفنیکل (چشمی)، کلادریبین، القاکننده‌های متوسط CYP2B6، دنوزومب، دیپیرون، اتانرسپت، فیلگراستیم، اینبلیزومب، لنوگراستیم، لیپگفیلگراستیم، مزالامین، میفپریستون، اوکرلیزومب، پالیفرمین، پنتوستاتین، پیمکرولیموس، پرومازین، مهارکننده‌های پروتئاز، رفلومیلاست، تاکرولیموس (موضعی)، دیورتیک های تیازیدی و شبه تیازیدی، تیوتپا، تراستوزومب
مصرف قرص سیکلوفسفامید در دوران بارداری و شیردهی
بر اساس مکانیسم اثر و گزارش‌های منتشر شده از اثرات در بیماران باردار یا حیوانات، قرص سیکلوفسفامید میتواند باعث آسیب جنین در هنگام تجویز به زن باردار شود. قرار گرفتن در معرض سیکلوفسفامید در دوران بارداری ممکن است باعث ناهنجاری‌های جنین، سقط جنین، تاخیر در رشد جنین و اثرات سمی در نوزاد شود. این دارو در موش‌ها، خرگوش‌ها و میمون‌ها تراتوژن و سمی است. به زنان باردار و زنان دارای پتانسیل باروری در مورد خطرات احتمالی برای جنین توصیه کنید. قبل از شروع درمان، وضعیت بارداری زنان بالقوه باروری را بررسی کنید.
پیشگیری از بارداری در زمان مصرف سیکلوفسفامید
درمان میتواند باعث آسیب جنین شود. توصیه به زنان بالقوه باروری برای استفاده از پیشگیری موثر در طول درمان تا 1 سال پس از اتمام درمان شده است. بر اساس یافته‌های مطالعات سمیت ژنتیکی و تولیدمثل حیوانی، به بیماران مذکر با شرکای زن با پتانسیل باروری توصیه میشود که در طول درمان و به مدت 4 ماه پس از اتمام درمان از روش‌های پیشگیری موثر از بارداری استفاده کنند.
ناباروری و قرص سیکلوفسفامید
- آمنوره، گذرا یا دائمی، همراه با کاهش استروژن و افزایش ترشح گنادوتروپین در نسبتی از زنان تحت درمان با قرص سیکلوفسفامید ایجاد میشود. بیماران مبتلا معمولا طی چند ماه پس از قطع درمان، قاعدگی منظم را از سر می‌گیرند. خطر یائسگی زودرس با سیکلوفسفامید با افزایش سن افزایش می‌یابد.
- الیگومنوره نیز در ارتباط با درمان سیکلوفسفامید گزارش شده است. مردان تحت درمان با سیکلوفسفامید ممکن است به الیگواسپرمی یا آزواسپرمی مبتلا شوند که معمولاً با افزایش گنادوتروپین اما تستوسترون طبیعی همراه است.
تاثیر قرص سیکلوفسفامید در شیردهی
دارو در شیر مادر وجود دارد. نوتروپنی، ترومبوسیتوپنی، هموگلوبین پایین و اسهال در شیرخوارانی که توسط زنان تحت درمان با سیکلوفسفامید تغذیه شده‌اند، گزارش شده است. به دلیل احتمال بروز عوارض جانبی جدی در کودک شیرده از درمان، به زنان شیرده توصیه کنید که در طول درمان و تا یک هفته پس از آخرین دوز، شیر مادر ندهند.
شرایط نگهداری داروی سیکلوفسفامید
داروی سیکلوفسفامید باید در دمای اتاق و دور از نور نگهداری شود. همچنین مهم است که تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از اشکال دارویی (مانند قرص‌های هفتگی و قطره‌های چشمی، کرم‌ها، چسب‌ها و استنشاق‌ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می‌توانند آنها را به راحتی باز کنند. داروهای غیر ضروری باید به روش‌های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی‌توانند آنها را مصرف کنند.
کلام آخر قرص سیکلوفسفامید
این مقاله به بررسی درمان انواع سرطان با قرص سیکلوفسفامید از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز پرداخت. قرص سیکلوفسفامید به عنوان یکی از داروهای اصلی شیمی‌درمانی، نقش بسیار مهمی در درمان انواع مختلف سرطان‌ها ایفا میکند. این دارو با مکانیسم عمل خاص خود، از جمله ایجاد پیوندهای عرضی در DNA سلولهای سرطانی و جلوگیری از تکثیر آنها، توانسته است در درمان بسیاری از سرطان‌ها از جمله سرطان‌های خون، لنفوم‌ها و سرطان‌های تخمدان، پستان و ریه مؤثر باشد.
منبع سایت: Medscape
