بیماری طاعون چیست و چگونه درمان می شود؟

بیماری طاعون چیست؟

طاعون یا همان مرگ سیاه یک نوع بیماری عفونی باکتریال است که توسط گونه‌ای از باکتری‌ها موسوم به یرسینا پستیس ایجاد می‌شود. این بیماری مشترک میان انسان و حیوان است که توسط برخی از جوندگان مانند کک، خرگوش، گربه، موش صحرایی و سنجاب به انسان منتقل می‌شود. بیماری طاعون شدیدا در طول تاریخ خسارات جانی و مالی اسف باری در سرار جهان پدید آورده است. متاسفانه علی رغم رشد دانش پزشکی و وجود درمان‌های اثر بخش، کارشناسان بر این باور هستند که احتمال وقوع همه گیری این بیماری هنوز هم وجود دارد. به ویژه در مناطق خاموشی که قبلا همه درگیر این بیماری بودند نیاز است افراد توجه بیشتری به علائم بیماری طاعون داشته باشند.

نحوه انتقال طاعون به انسان

با نظر به اینکه این بیماری، یک بیماری مشترک میان انسان و حیوانات است، در ارتباط بودن با حیوانات می‌تواند روش اصلی انتقال بیماری باشد. اگر کک آلوده به این باکتری بدن انسان را گاز بگیرد انتقال رخ خواهد داد. همچنین اگر جوندگان شهری مانند موش ناقل باکتری ” یرسینا پستیس” باشند می‌توانند سبب شیوع این بیماری شوند. ناگفته نماند حیوانات اهلی نیز می‌توانند محیط مناسبی برای انتقال جوندگان آلوده به محیط خانه و اجتماعات انسانی باشند. بدین صورت که این حیوانات از راه‌هایی مانند گاز گرفتن و چنگ زدن ترشحات دهانی خود را وارد بدن انسان می‌کنند. متاسفانه این بیماری نیز به شدت مسری است و اگر فردی مبتلا به بیماری طاعون باشد آن را به دیگران نیز انتقال می‌دهد. به طور کلی روش‌های انتقال این بیماری شامل موارد زیر می‌شود:

• دستکاری نسوج حیوانات آلوده و محیط کشت با سیل طاعون
• انتشار عمدی بیماری طاعون از طریق افشانه‌های آلوده
• انتقال بیماری در اثر تماس با حیوانات آلوده
• تماس مستقیم با انسان‌های مبتلا به بیماری
• تماس با کک، شپش و کنه آلوده

علائم بیماری طاعون چیست؟

بیماری طاعون چندین نوع دارد که هر یک از آن‌ها علائمی دارند. بزرگ شدن غدد لنفاوی در ران و کشاله ران از مهم‌ترین علائم است. دیگر علائم نیز ممکن است بین تمامی بیماری‌ها مشترک باشد. در نتیجه توصیه می‌شود با مشاهده حالت‌های زیر حتما به پزشک مراجعه نمایید:

• زخم در محل گزش کک در پوست انسان
• استفراغ و دردهای شکمی
• خونریزی زیر پوستی
• تب و لرزهای مداوم
• کاهش فشار خون
• سردردهای مزمن
• بزرگی غدد لنفاوی
• بی قراری شدید
• هذیان‌های مدام
• عفونت خون
• عفونت ریه
• تپش قلب

انواع بیماری طاعون

این بیماری انواع مختلفی دارد که هر یک روش ابتلا و علائم متفاوتی دارند.

طاعون عفونتی خون یا سپتیسمیک

این نوع از طاعون بین 10 تا 20 درصد طاعون‌ها را تشکیل می‌دهد. طاعون عفونتی خون نوع شدید بیماری است که طی تکثیر زیاد با سیل‌ها در دستگاه گردش خون به صورت بیماری بروز می‌کند. این حالت زمانی رخ می‌دهد که سیستم دفاعی غدد لنفاوی و سایر دفاع‌های بدن فعال شده باشد. این نوع طاعون موجب تورم ماهیچه قلب و افزایش حجم آن و تخریب بافت‌های کبد و طحال می‌شود. افراد مبتلا به طاعون سپتیسمیک دچار سرگیجه، حالت تهوع، اسهال، دردهای عضلانی وحشتناک، تخریب بافت‌ها و کاهش زیاد فشار خون می‌شوند. سایر علائم این نوع بیماری عبارتند از:

• کبودی و مرگ بافت در اندام‌ها به ویژه در پا، انگشتان و بینی
• خونریزی از دهان، بینی یا روده و زیر پوست
• درد شکم، اسهال و استفراغ
• ضعف شدید
• تب و لرز
• شوک

طاعون ریوی

این نوع به نسبت نادر است اما شدت آن مسری‌تر و به مراتب کشنده‌تر است. بیماری طاعون ریوی هنگامی رخ می‌دهد که باسیل یرسینیا پستیس مستقیما از طریق ریه وارد می‌شود. این نوع می‌تواند از طریق راه تنفسی از بیماری که به نوع خیارکی دچار است به فرد سالم انتقال داده شود. سرایت این بیماری از راه تماس با مایعات و لباس‌های آلوده به باسیل یا تنفس قطرات معلق در هوا که با عطسه یا سرفه بیماران به محیط بیرون راه می‌یابند نیز انجام می‌گیرد.

در این حالت دوره نهفتگی بیماری طاعون تنها چند ساعت طول می‌کشد! اولین علائم نیز به شکل تب، سرفه شدید، اختلال در تنفس و استفراغ خون چرک آلود بروز پیدا می‌کند. فرد مبتلا می‌تواند در اثر این بیماری به حالت کما نیز برود. طاعون ریوی حتی با درمان آنتی بیوتیکی نیز احتمال مرگ بالایی دارد و فرد را در حداکثر سه روز از پای در می‌آورد.

طاعون خیارکی

بیماری طاعون خیارکی را می‌توان متداول‌ترین حالت بیماری دانست که طی نیش کک یا گاز گرفتگی توسط موش آلوده به باسیل به وجود می‌آید. بیماری نام برده ابتدا موجب مرگ تعداد بسیار زیادی از موش‌ها می‌شود. در نتیجه کک‌ها به دنبال میزبان دیگر، به انسان‌ها یا حیوانات خانگی دیگر حمله کرده و موجب آلودگی آن‌ها خواهند شد. دوره نهفتگی بیماری طاعون از نوع خیارکی بین دو تا شش روز طول می‌کشد. بعد از این مدت علائم اولیه مانند لرز و تب بالا، سر گیجه، درد شدید عضلات و مفاصل، کوفتگی و سر درد بروز پیدا می‌کنند. بعد از یک روز خیارک‌هایی بر روی بدن بیمار به وجود می‌آیند. خیارک‌ها غدد لنفاوی هستند که متورم شده و معمولا در اطراف ناحیه نیش کک ظاهر می‌شوند. به مرور این تورم‌ها نیز بزرگتر می‌شوند و بسیار دردناک و حساس هستند.

ناگفته نماند کم شدن آب بدن و عطش دائمی از دیگر علائم بیماری طاعون است. در صورتی که بیمار به موقع تحت درمان قرار نگیرد؛ علائم هشدار دهنده‌ای همچون افزایش تعداد ضربان‌های قلب، آشفتگی و هذیان ظاهر می‌شود. در این صورت پس از گذشت حدود 23 ساعت احتمال خطر مرگ افزایش می‌یابد. البته بین 20 تا 40 درصد این بیماران ممکن است به طور ناگهانی، بعد از یک دوره نقاهت طولانی از مرگ نجات یابند.

طاعون نشخوارکنندگان

بیماری طاعون نشخوارکنندگان نوعی بیماری در میان گوسفندان و بزهای وحشی است که می‌تواند موجب مرگ آن‌ها شود. چنانچه یکی از دام‌ها به این بیماری مبتلا شود، به سرعت در کل دام پخش می‌شود و این مسئله می‌تواند خسارات بسیار زیادی را به دامداران و گله‌ها وارد کند. علائم اولیه این بیماری شامل ترشحات بینی و چشم، زخم در دهان، تنفس نامنظم، بوی بد دهان، سرفه و اسهال می‌شود.

زمانی که ویروس وارد بدن گوسفندان شود معمولا 4 تا 5 روز طول می‌کشد تا علائم بیماری بروز پیدا کنند. اولین علائم تب است که حدودا 40 تا 41 درجه خواهد بود. بعد از آن علائم دیگری مانند ترشحات چشم و بینی شروع می‌شود و بعد از آن علائم عفونت بروز پیدا می‌کنند. توجه داشته باشید که بیماری طاعون در این نوع قابل سرایت به انسان‌ها نیست و در این مورد نگران نباشید.

عوارض ابتلا به طاعون

مشکلات مربوط به طاعون می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• عوارض ریوی، چشمی و کوری
• مرگ در صورت عدم درمان
• اختلالات عصبی و پوستی
• آبسه مغزی و مننژیت
• امکان سقط جنین

روش های تشخیص بیماری طاعون

در صورتی که پزشک مشکوک به ابتلا باشد، ممکن است نمونه‌هایی را از بیمار بگیرد تا وجود باکتری عامل بیماری را در آن تشخیص دهد. این نمونه برداری از نواحی‌ای انجام می‌شود که در ادامه ذکر نموده‌ایم.

ریه: جهت تشخیص طاعون ریوی پزشک از طریق آندوسکوپی از مخاط یا خلط مجاری تنفسی نمونه برداری می‌کند. در این روش دستگاه کوچکی به نام آندوسکوپ از دهان و بینی عبور داده می‌شود.

خیارک‌ها: در صورتی که بیمار دچار تورم غدد لنفاوی یا همان خیارک شده باشد که از مشخصه‌های بارز نوع خیارکی است، پزشک از سرنگ جهت نمونه گیری از چرک خیارک استفاده می‌‎نماید.

خون: به طور کلی تنها در صورت ابتلا به طاعون عفونتی خون در دستگاه گردش خون بیمار امکان یافت باکتری یرسینیا پستیس است.

راه های پیشگیری از بیماری طاعون

روش اساسی جهت پیشگیری از مرگ سیاه یا همان طاعون، کنترل میزبان‌ها و حشرات ناقل باکتری است. علاوه بر آن جلوگیری از تماس با حیوانات اهلی یا جونده‌های کوچک که امکان دارد با مخزن بیماری در ارتباط باشند بسیار موثر است. اما چنانچه در مناطقی هستید که شیوع این بیماری زیاد است، می‌توانید احتیاط‌های زیر را انجام دهید:

1. پرسنل بهداشتی نیاز است در مورد پیشگیری و کنترل عفونت مهارت‌های لازم را آموزش ببینند. افرادی که در تماس مستقیم با بیماران طاعونی پنومونی هستند باید اقدامات پیشگیری کننده استاندارد را انجام دهند. همچنین طی هفت روز یا حداقل تا زمانی که در معرض بیماران آلوده قرار دارند، از آنتی بیوتیک استفاده نمایند.
2. افرادی را که به بیماری طاعون ذات الریه مبتلا هستند را در مکانی جدا نگهداری کنید. بیماران ذات الریه باید جدا باشند تا از طریق راه‌های تنفسی دیگران را آلوده نکنند. ارائه ماسک در این بیماران می‌تواند کاهش شیوع انتشار بیماری را موجب شود.
3. از حیوانات خانگی در برابر آلودگی با کک محافظت نمایید. با دامپزشک جهت شناخت و خرید بهترین محصول کنترل کننده کک مشورت نمایید.
4. منبع عفونت را پیدا کرده و آن را نابود کنید. مناطقی که احتمال لانه سازی جوندگان در آنجا وجود دارد را از بین ببرید.
5. در مناطقی که جوندگان به آسانی به آن‌ها دسترسی پیدا می‌کنند، از ریختن غذای حیوان خانگی خودداری نمایید.
6. هنگام دست زدن به حیوانات آلوده حتما از دستکش استفاده کنید تا پوستتان با باکتری‌های مضر تماس پیدا نکند.

درمان بیماری طاعون

هیچ واکسن موثری برای طاعون در دسترس قرار ندارد. اما امروزه پژوهشگران در حال توسعه یک واکسن برای این بیماری مهلک هستند. اما در صورتی که پزشک تشخیص دهد فرد در معرض خطر ابتلا به بیماری طاعون بوده و یا اینکه به آن مبتلا شده باشد، داروهای آنتی بیوتیک تجویز می‌نماید. داروهای آنتی بیوتیک می‌توانند از بروز عفونت یا پیشروی آن جلوگیری کنند. برخی از این داروها عبارتند از:

• موکسی فلوکساسین
• سیپروفلوکساسین
• داکسی سایکلین
• لووفلوکساسین
• جنتامایسین
• کلرامفنیل

کلام آخر

خوشبختانه خطر ابتلا به این بیماری بسیار کم است و در سراسر جهان تنها چند هزار نفر هر سال به این نوع بیماری مبتلا می‌شوند. اما اگر در معرض کک‌ها و جوندگان قرار گرفته‌اید، یا چنانچه از منطقه‌ای دیدن کرده‌اید که در آن طاعون شایع است و از همه مهم‌تر اگر علائم این بیماری را دارید حتما باید پزشک خود را در جریان بگذارید. در نظر داشته باشید که با پزشک درباره تمام نشانه‌ها، لیستی از تمامی داروهای مصرفی خود و درباره تمام سفرها و تاریخ آن‌ها صحبت کنید.