هوش هیجانی چیست؟
هوش هیجانی (Emotional intelligence) توانایی درک، تفسیر، نشان دادن، کنترل، ارزیابی و استفاده از احساسات برای برقراری ارتباط با دیگران و ایجاد ارتباط موثر و سازنده با آن‌هاست. این توانایی برای بیان و کنترل احساسات ضروری است؛ اما توانایی درک، تفسیر و پاسخ به احساسات دیگران نیز ضروری است. برخی از کارشناسان معتقدند که هوش هیجانی برای موفقیت در زندگی مهمتر از IQ است.
eq چیست؟
EQ (emotional quotient) به معنای ضریب عاطفی و همان هوش هیجانی است. به طور کلی گفته می‌شود که هوش هیجانی یا EQ شامل چند مهارت است: آگاهی هیجانی یا توانایی شناسایی و نامگذاری احساسات خود، توانایی مهار آن احساسات، به کار بردن آنها در کارهایی مانند تفکر و حل مسئله و توانایی مدیریت احساسات که شامل تنظیم احساسات خود در صورت لزوم و کمک به دیگران برای انجام همین کار است.
هوش هیجانی به زبان ساده
در حالی که باهوش بودن ممکن است به شما در قبولی در آزمون‌ها کمک کند، هوش هیجانی با آگاهی از احساسات دیگران و همچنین احساسات خود، شما را برای دنیای واقعی آماده می‌کند.
تاریخچه هوش هیجانی
تئوری هوش هیجانی توسط پیتر سالوی و جان دی مایر در دهه 1990 معرفی شد و توسط دانیل گولمن بیشتر توسعه یافت و به عموم مردم ارائه شد. این مفهوم که به عنوان ضریب احساسی یا EQ نیز شناخته می‌شود، مقبولیت گسترده‌ای پیدا کرده است.
اهمیت هوش هیجانی
علاقه به آموزش و یادگیری هوش اجتماعی و عاطفی در سال‌های اخیر افزایش یافته است. مثال‌های زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد هوش هیجانی چگونه می‌تواند در زندگی روزمره نقش داشته باشد.
فکر کردن قبل از واکنش نشان دادن
افراد باهوش عاطفی می‌دانند که احساسات می‌توانند قدرتمند، اما موقتی نیز باشند. هنگامی‌که یک رویداد احساسی سنگین مانند عصبانی شدن از یک همکار رخ می‌دهد، باید مدتی طول بکشد تا به آن واکنش نشان دهید. این به همه اجازه می‌دهد تا احساسات خود را آرام کنند و در مورد همه عوامل پیرامون بحث، منطقی‌تر فکر کنند.
خودآگاهی بیشتر
افراد باهوش عاطفی نه تنها در فکر کردن به احساسات دیگران خوب هستند، بلکه در درک احساسات خود نیز ماهر هستند. خودآگاهی به افراد این امکان را می‌دهد که عوامل مختلفی را که به احساسات آنها کمک می‌کند، در نظر بگیرند.
همدلی با دیگران
بخش بزرگی از هوش هیجانی توانایی فکر کردن و همدردی با احساسات دیگران است که اغلب شامل در نظر گرفتن این است که اگر در موقعیت مشابهی قرار داشتید، چگونه پاسخ می‌دادید.
عملکرد بهتر در مدرسه یا محل کار
هوش هیجانی بالا می‌تواند به شما کمک کند تا پیچیدگی‌های اجتماعی محل کار را تحلیل کنید، دیگران را رهبری کنید، به آنها انگیزه دهید و در حرفه‌تان برتری پیدا کنید. در واقع، وقتی نوبت به سنجش نامزدهای شغلی مهم می‌رسد، اکنون بسیاری از شرکت‌ها هوش هیجانی را به اندازه توانایی فنی، مهم ارزیابی می‌کنند و قبل از استخدام از تست EQ استفاده می‌کنند.
سلامت جسمانی
اگر نمی‌توانید احساسات خود را مدیریت کنید، احتمالا استرس خود را نیز مدیریت نمی‌کنید. این امر می‌تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی شود. استرس کنترل‌نشده باعث بالا رفتن فشار خون، سرکوب سیستم ایمنی، افزایش خطر حملات قلبی، سکته مغزی و ناباروری و تسریع روند پیری می‌شود. اولین قدم برای تقویت هوش هیجانی، یادگیری نحوه مدیریت استرس است.
سلامت روان
احساسات کنترل‌نشده و استرس می‌تواند بر سلامت روان شما تاثیر بگذارد و شما را در برابر اضطراب و افسردگی آسیب‌پذیر کند. اگر نمی‌توانید احساسات خود را درک کنید و با آنها راحت باشید، برای ایجاد روابط قوی نیز دچار مشکل خواهید شد که به نوبه خود می‌تواند باعث احساس تنهایی و انزوا شده و هر گونه مشکل سلامت روانی را تشدید کند.
بیشتر بخوانید: چه کنیم تا اعصابی آرام داشته باشیم؟
تقویت هوش اجتماعی
هوش اجتماعی شما را قادر می‌سازد دوست را از دشمن تشخیص دهید، علاقه فرد دیگری را نسبت به خود بسنجید، استرس را کاهش دهید، سیستم عصبی خود را از طریق ارتباطات اجتماعی متعادل کنید و احساس عشق و خوشحالی کنید.
روابط بهتر
با درک احساسات خود و نحوه کنترل آنها، بهتر می‌توانید احساسات خود را بیان کنید و احساس دیگران را درک کنید. این امر به شما امکان می‌دهد که به طور موثرتر ارتباط برقرار کنید و روابط قوی‌تری هم در محل کار و هم در زندگی شخصی خود ایجاد کنید.
تقویت هوش هیجانی
اگرچه برخی از افراد ممکن است به طور طبیعی به مهارت‌های عاطفی خود دست یابند، برخی شواهد نشان می‌دهد که این توانایی را می‌توان توسعه و بهبود داد. به عنوان مثال، یک کارآزمایی تصادفی کنترل‌شده در سال 2019 نشان داد که آموزش هوش هیجانی می‌تواند توانایی‌های عاطفی را در محیط کار بهبود بخشد. باهوش بودن از نظر عاطفی مهم است، اما چگونه هوش هیجانی را تقویت کنیم؟ به این نکات توجه کنید.
خوب گوش دهید
اگر می‌خواهید بفهمید که دیگران چه احساسی دارند، اولین قدم توجه کردن است. برای گوش دادن به آنچه مردم سعی دارند به شما بگویند، چه به صورت شفاهی و چه غیرکلامی، وقت بگذارید. زبان بدن می‌تواند معنای زیادی داشته باشد. وقتی احساس می‌کنید که شخصی احساس خاصی دارد، عوامل مختلفی را در نظر بگیرید که ممکن است در ایجاد آن احساس نقش داشته باشند.
همدلی کنید
درک احساسات بسیار مهم است، اما ما همچنین باید بتوانیم خود را به جای دیگران بگذاریم تا دیدگاه آنها را به درستی درک کنیم. همدلی با افراد دیگر را تمرین کنید. تصور کنید در موقعیت آنها چه احساسی خواهید داشت. چنین فعالیت‌هایی می‌توانند به ما در ایجاد درک عاطفی از یک موقعیت خاص و همچنین توسعه مهارت‌های عاطفی قوی‌تر در دراز مدت کمک کنند.
احساسات را درنظر بگیرید
توانایی استدلال با احساسات بخش مهمی از هوش هیجانی است. در نظر بگیرید که چگونه احساسات شما بر تصمیمات و رفتارهای شما تاثیر می‌گذارد. وقتی به این فکر می‌کنید که دیگران چگونه پاسخ می‌دهند، نقشی را که احساسات آنها بازی می‌کند، ارزیابی کنید.
از خود بپرسید چرا این شخص چنین احساسی دارد؟ آیا عوامل نادیده‌ای وجود دارد که ممکن است به این احساسات منجر شوند؟ چرا احساسات شما با آنها متفاوت است؟ با بررسی چنین سؤالاتی، ممکن است متوجه شوید که درک نقشی که احساسات در نحوه تفکر و رفتار افراد ایفا می‌کنند، آسان تر می‌شود.
هوش هیجانی در کودکان
احترام گذاشتن به احساسات مهم‌ترین وظیفه تربیتی شما به عنوان والدین است. اگر شما و همسرتان با همدیگر و بچه‌ها با آگاهی عاطفی و همدلی رفتار کنید، احتمال تقویت هوش هیجانی در کودکان و اینکه فرزندانتان از سلامت روان قوی، روابط پایدار و رضایت‌بخش و زندگی کاری پربار برخوردار شوند، بسیار بیشتر است. به یاد داشته باشید که والدین ناراضی فرزندانی ناراضی تربیت می‌کنند. اگر از مسئولیت‌های والدی خسته و افسرده شده اید، فرزندان شما نیز افسرده خواهند شد.
تقویت هوش هیجانی در نوجوانان
نوجوانان برای بسیاری از خانواده‌ها مشکلاتی را ایجاد می‌کنند، زیرا هیچ کس نمی‌داند که دقیقا چه در سر آنها می‌گذرد. کودکان به طور طبیعی با گذر از نوجوانی از شما دور می‌شوند؛ اما اگر از نگرانی‌های خود جدا شوید، می‌بینید که آنها سالم و کامل پا به دنیای بزرگسالی می‌گذارند. وقتی تغییرات هورمونی، بچه‌های دوست داشتنی شما را به شورشیان غیرقابل پیشبینی و تحریک‌پذیر تبدیل می‌کند، به تمام همدلی خود نیاز دارید تا حال آنها را درک کنید.
احترام متقابل، پذیرش محبت‌آمیز تغییرات آنها و حس شوخ طبعی دائمی به جلوگیری از فاصله افتادن بین نوجوان و خانواده کمک می‌کند. این چند نکته را برای تقویت هوش هیجانی در نوجوانان در نظر بگیرید:
- به نوجوانان وظیفه‌هایی بدهید که بتوانند به خوبی انجام دهند.
- زیاد درگیر دوست داشته شدن توسط آنها نباشید.
- همیشه وقتی اشتباه کرده‌اید، حتی در موارد کوچک، عذرخواهی کنید.
- مهمتر از همه، سخاوتمندانه به آنها عشق بورزید.
هوش هیجانی در مدیریت
روانشناسان سال‌هاست که می‌دانند افرادی که گروهی کار می‌کنند، کارآمدتر و سازنده‌تر از همان تعداد افرادی هستند که به طور جداگانه کار می‌کنند. همدلی همه ما را تشویق می‌کند که با هم همکاری کنیم.
اگر شما نقش مدیریتی دارید…
- کاری کنید که کارکنانتان به یکدیگر اعتماد و کمک کنند. جوایزی برای دستاوردهای گروهی و نه فردی در نظر بگیرید.
- مشکلات کارکنانتان را پیش بینی کنید. از همدلی خود برای شناخت کارکنان و نحوه ارتباط متقابل آنها استفاده کنید. با این کار می‌فهمید که چه چیزی به آنها انگیزه می‌دهد و چه روابطی شکل گرفته است.
- اولین نفری باشید که صحبت می‌کند. حتی اگر فضایی امن و باز برای برقراری ارتباط ایجاد کرده باشید، برخی از افراد همیشه “از رئیس می‌ترسند” و ممکن است مشکلی را قبل از تحمیل هزینه‌های سنگین مطرح نکنند. به همین دلیل بسیار مهم است که با کارکنان خود صادقانه در مورد مشکلات یا تغییرات احتمالی صحبت کنید و نظر خود را بیان کنید. اگر احساس می‌کنید یک یا چند کارمند احساس نارضایتی دارند، سعی کنید موضوع را به گونه‌ای مطرح کنید که ناامنی آنها را از بین ببرد؛ سپس اگر باز هم از صحبت کردن امتناع کردند، به حریم خصوصی آنها احترام بگذارید.
- اگر قصد ندارید از صمیم قلب به نظرات کارکنان گوش دهید، از آنها نظرخواهی نکنید. اگر نمی‌توانید عمل کنید، هرگز وعده پاداش ندهید. اگر هرگز قصد استفاده از ایده‌های کارکنان را ندارید، جلسات طوفان فکری برای شنیدن آنها برگزار نکنید. مردم برای کسی که به آنها اعتماد ندارد، سخت کار نمی‌کنند.
- علیرغم آنچه برخی مدیران معتقدند، شما می‌توانید به حرف‌های کارمندان خود گوش دهید و بدون اینکه رابطه احساسی و بی‌جا برقرار کنید، نگران احساسات آنها باشید. به یاد داشته باشید، همدلی با همدردی متفاوت است و شما باید در عین تلاش برای درک احساسات خود، با احساساتتان هماهنگ باشید. با هوش هیجانی بالا می‌توانید بدون توهین به کارمندتان، صحبت‌های صمیمانه و بی‌مورد را قطع کنید. شما می‌توانید بدون ترس از سوءبرداشت، افراد را به خاطر کار خوبی که انجام داده‌اند، تحسین کنید. پذیرش عاطفی شما باعث می‌شود که تحت تاثیر ناراحتی دیگران قرار نگیرید و بین نیاز کارکنان به مورد ارزش قرار گرفتن و نیاز خود برای دستیابی به اهدافتان تعادل برقرار کنید.
سخن پایانی
هوش هیجانی (EI) توانایی مدیریت احساسات خود و درک احساسات افراد اطرافتان است. افرادی که EI بالایی دارند می‌توانند احساس خود، معنای آن احساسات و چگونگی تاثیر آن احساسات بر رفتار خود و بر سایر افراد را تشخیص دهند. شما نمی‌توانید احساسات یا رفتار دیگران را کنترل کنید. اما اگر بتوانید احساسات پشت رفتار آنها را شناسایی کنید، درک بهتری از منشا رفتار آنها و نحوه تعامل بهتر با آنها خواهید داشت.
کار با همدلی و درک بخش مهمی از کار تیمی است. اینکه بتوانید رفتار کسی را به یک احساس اساسی نسبت دهید، به شما کمک می‌کند روابط را مدیریت کنید و باعث می‌شود دیگران احساس کنند شنیده می‌شوند. در سطح فردی، آگاهی از احساسات خود اولین قدم برای اینکه اجازه ندهید آن احساسات شما را کنترل کنند، است.
