تخمدان‌ها عضوی اساسی در سیستم تولید مثل زنان هستند که در هر دو طرف شکل می‌گیرند و در نزدیکی رحم واقع شده‌اند. کارکرد اصلی تخمدان‌ها تولید هورمون‌های جنسی مانند استروژن و پروژسترون است که نقش بسیار مهمی در سیکل پریودی و باروری زنان دارند. اما گاهی اوقات، به دلیل تغییراتی در فعالیت تخمدان‌ها، ایجاد خلل در فرآیند تولید و رشد تخمک‌ها، مشکلاتی مانند تشکیل کیست در تخمدان‌ها ایجاد می‌شود. در ادامه به این سوال پاسخ می‌دهیم که کیست تخمدان چیست و چه انواعی دارد.
کیست تخمدان چیست؟
کیست تخمدان، کیسه‌ای پر از مایع است که درون تخمدان زنان تشکیل می‌شود. انواع مختلفی از کیست مانند کیست فولیکولی، کیست شکلاتی و… وجود دارد. اکثر کیست‌ها بی‌ضرر هستند اما برخی از آن‌ها می‌توانند باعث مشکل شوند. از آنجایی که کیست، مشکل رایج در بین زنان است، پیشنهاد می‌کنیم این مطلب را بخوانید و با داشتن اطلاعات بیشتر در این خصوص، از سلامتی خود مراقبت کنید.
کیست فولیکولی چیست و چرا ایجاد می‌شود؟
کیست فولیکولی، کیسه‌ای پر از مایع است و زمانی ایجاد می‌شود که یک فولیکول، که معمولا تخمک را در طول تخمک‌گذاری آزاد می‌کند، پاره نمی‌شود و به رشد خود ادامه می‌دهد و یک ساختار کیستیک را تشکیل می‌دهد. این نوع کیست تخمدان معمولا خوش‌خیم بوده و اغلب خود به خود برطرف می‌شود. این کیست‌ها می‌توانند از نظر اندازه متفاوت باشند و هیچ علامتی ایجاد نکنند. کیست فولیکولی یا فولیکولار در صورتی که کوچک و بدون علامت باشد و طی چند سیکل قاعدگی خود به خود برطرف شود، معمولا نیازی به بررسی ندارد. با این حال، در موارد زیر ممکن است بررسی‌های بیشتری لازم باشد:
- اگر کیست بزرگ باشد (بیشتر از 5 سانتی متر)
- برای چندین دوره قاعدگی ادامه داشته باشد
- درد یا ناراحتی قابل توجهی ایجاد کند
- باروری را تحت تاثیر قرار دهد
- ویژگی‌های مشکوکی را در تصویربرداری نشان دهد
علائم کیست فولیکولی
کیست‌های فولیکولار اغلب هیچ علائمی ایجاد نمی‌کنند و به طور اتفاقی در طی معاینات معمول لگن یا تصویربرداری مشخص می‌شوند. در برخی موارد، کیست فولیکولی می‌تواند این علائم را داشته باشد:
- درد یا ناراحتی لگن
- نفخ یا فشار
- بی نظمی‌های قاعدگی
- درد در حین مقاربت
- مشکلات ادراری یا روده‌ای
ممکن است درد مبهم یا شدیدی را در یک طرف پایین شکم یا لگن داشته باشید. درد می‌تواند متناوب یا مداوم باشد. وجود این نوع کیست تخمدان می‌تواند احساس نفخ یا سنگینی در قسمت تحتانی شکم ایجاد کند. کیست‌های فولیکولی می‌توانند تعادل هورمونی طبیعی را مختل و منجر به تغییر در چرخه قاعدگی شوند. این می‌تواند شامل پریودهای نامنظم، خونریزی شدید یا خفیف یا پریود نشدن باشد.
برخی از زنان ممکن است به دلیل وجود کیست فولیکولی در حین مقاربت دچار درد یا ناراحتی شوند. در موارد نادر، کیست‌های بزرگ‌تر می‌توانند به مثانه یا رکتوم فشار وارد کنند و باعث تکرر ادرار یا مشکل در حرکات روده شوند. توجه داشته باشید که این علائم منحصر به کیست‌های فولیکولی نیست و همچنین می‌تواند با انواع دیگر کیست تخمدان یا بیماری‌های زنان نیز رخ دهد.
بیشتر بدانید: قرص دوفاستون چیست؟ بررسی طریقه مصرف دوفاستون
کیست جسم زرد یا کیست لوتئال چیست و چه علائمی دارد؟
کیست جسم زرد که به عنوان کیست لوتئال نیز شناخته می‌شود، نوعی کیست تخمدان است که پس از آزاد شدن تخمک در طی تخمک‌گذاری ایجاد می‌گردد. پس از آزادسازی تخمک، فولیکول به جسم زرد تبدیل می‌شود که برای حمایت از باروری، هورمون تولید می‌کند. اگر جسم زرد به طور مناسب حل نشود، ممکن است با مایع یا خون پر شده و یک کیست تشکیل دهد.
کیست‌های جسم زرد معمولا کوچک هستند و در عرض چند هفته خود به خود برطرف می‌شوند. این کیست‌ها بی ضرر هستند اما گاهی اوقات در صورت بزرگ شدن یا پارگی می‌توانند باعث درد یا عوارض گردند. در صورتی که کیست لوتئال به رشد خود ادامه دهد و به طور طبیعی تجزیه نشود، می‌تواند خطرناک باشد. در چنین مواردی، کیست بزرگ‌تر شده و علائمی مانند درد شدید، خونریزی یا پیچ خوردگی تخمدان ایجاد می‌کند. این عوارض می‌تواند جدی باشد و نیاز به مداخله پزشکی داشته باشند.
علائم کیست جسم زرد
- درد و حساسیت در ناحیه زیر شکم
- بی‌نظمی قاعدگی
- افزایش حساسیت یا درد در سینه‌ها
- خونریزی یا لکه‌بینی (در زنانی که در دوره بارداری قرار دارند)
آیا کیست شکلاتی یا آندومتریوما سرطانی است؟
کیست شکلاتی یا آندومتریوما یکی از انواع کیست‌ها است که در تخمدان رشد می‌کند. این نوع کیست تخمدان دارای مایعی بوده که شبیه به پوشش درونی رحم یا آندومتر است (آندومتر یک لایه درونی در رحم است). کیست‌های آندومتریوما غیرسرطانی هستند و معمولا رنگ قهوه‌ای دارند، که به خاطر شباهت ظاهری به شکلات ذوب شده به آن‌ها کیست شکلاتی گفته می‌شود. مایع درون کیست آندومتریومای تخمدان از خون قاعدگی و بافت قدیمی آندومتر تشکیل شده است.
در طول چرخه قاعدگی، پوشش درونی رحم که آندومتر نامیده می‌شود، ریزش می‌کند و به صورت خون قاعدگی خارج می‌گردد. در برخی موارد، خون قاعدگی به طور معکوس از طریق لوله‌های فالوپ به سمت حفره لگن جریان پیدا می‌کند و سلول‌های آندومتر به سطوح و دیواره‌های اندام‌های لگنی متصل می‌شوند و در آنجا کیست‌هایی را تشکیل می‌دهند.
با گذشت زمان، این سلول‌های آندومتر درون کیست انباشته شده و باعث رشد و ضخیم شدن کیست تخمدان می‌گردند. حفره کیست با خون قدیمی و بافت آندومتر پر می‌شود و به همین دلیل ظاهری شبیه به شکلات دارد. اندازه کیست می‌تواند متفاوت باشد و یک یا هر دو تخمدان را تحت تاثیر قرار دهد؛ همچنین، ممکن است چندین کیست شکلاتی در تخمدان‌ها وجود داشته باشد.
علائم و نحوه تشخیص کیست‌های شکلاتی
نیاز به توضیح است که کیست‌های شکلاتی معمولا با بیماری آندومتریوز مرتبط هستند که در آن بافت آندومتر خارج از رحم رشد می‌کند. این شرایط می‌توانند علائمی مانند درد لگن، نامنظمی قاعدگی و مشکلات باروری را ایجاد کنند. تشخیص این بیماری معمولا از طریق تکنیک‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی یا ام‌آر-آی صورت می‌گیرد. علت دقیق آندومتریوما، هنوز به طور کامل شناخته نشده است. با این حال، یک نظریه رایج حاکی از آن است که قاعدگی رتروگراد در بروز آن نقش دارد. قاعدگی رتروگراد زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از بافت آندومتر (شبیه به لایه داخلی رحم) به جای اینکه در طول قاعدگی از طریق واژن خارج شود، از طریق لوله‌های فالوپ به سمت عقب و به داخل تخمدان‌ها جریان می‌یابد.
در طول هر دوره قاعدگی، تغییرات هورمونی باعث ریزش پوشش داخلی رحم می‌شود. به همین ترتیب، بافت نابجای خارج از رحم (اندومتریوم) به علت این تغییرات هورمونی خونریزی می‌کند و دچار التهاب می‌شود. این خون و بافت ملتهب به مرور زمان ممکن است اطراف تخمدان‌ها را بگیرد و باعث تشکیل کیست‌های اندومتریوما در تخمدان‌ها شود. با این حال، علت دقیق تشکیل اندومتریوما هنوز به طور کامل مشخص نشده است و نیاز به تحقیقات بیشتر در این زمینه وجود دارد.
کیست‌های پاتولوژیک
کیست‌های پاتولوژیک به علت رشد غیرطبیعی سلول‌ها شکل می‌گیرند و به چرخه قاعدگی ارتباطی ندارند. این کیست‌ها می‌توانند قبل و بعد از یائسگی شکل بگیرند. آن‌ها از سلول‌های درگیر در تولید تخمک یا سلول‌هایی که سطح بیرونی تخمدان را پوشانده‌اند به وجود می‌آیند. رشد غیر طبیعی این سلول‌ها منجر به تشکیل کیست در تخمدان‌ها می‌شود. این کیست‌ها می‌توانند از نظر اندازه و ترکیب متفاوت باشند. برخی ممکن است حاوی مایع یا ماده‌ای موکوس مانند باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است دارای اجزای جامد مانند مو یا پوست باشند.
آیا کیست‌های پاتولوژیک بدخیم هستند؟
اگرچه اکثر کیست‌های پاتولوژیک غیر سرطانی (خوش‌خیم) هستند، اما تعداد کمی از آن‌ها می‌توانند سرطانی (بدخیم) باشند. این کیست‌ها پتانسیل بزرگ شدن بسیار زیادی دارند و باعث ناراحتی یا درد می‌شوند. در برخی موارد نیز ممکن است دچار پارگی شده و عوارضی را ایجاد کنند. کیست‌های بزرگ نیز می‌توانند جریان خون به تخمدان‌ها را مختل و عملکرد آن‌ها را به خطر بیندازند. برای تشخیص و کنترل کیست‌های پاتولوژیک، ارزیابی پزشکی و تصویربرداری مانند سونوگرافی یا اسکن MRI انجام می‌شود.
گزینه‌های درمانی به عواملی مانند اندازه، ترکیب و علائم مرتبط با کیست بستگی دارد. بیشتر برای درمان این نوع کیست تخمدان از روش جراحی استفاده می‌گردد، به ویژه در مواقعی که کیست‌ها بزرگ بوده و باعث ناراحتی زیادی می‌شوند یا بدخیم هستند. معاینات منظم توسط متخصص برای تشخیص زودهنگام و درمان مناسب کیست‌های پاتولوژیک مهم است. اگر درد لگنی مداوم، خونریزی غیرمعمول یا هر گونه علائم نگران کننده را تجربه می‌کنید، توصیه می‌کنید برای ارزیابی کامل و درمان به پزشک مراجعه کنید.
کیست‌های پاتولوژیک موجود در داخل تخمدان را می‌توان به دو نوع کیست درموئید و کیست آدنوما طبقه‌بندی کرد. این کیست‌ها می‌توانند ماهیت خوش‌خیم (غیر سرطانی) یا بدخیم (سرطانی) داشته باشند.
کیست درموئید
کیست‌های درموئید که به عنوان تراتوم کیستیک بالغ نیز شناخته می‌شوند، معمولا خوش‌خیم هستند و از سلول‌های زایا تشکیل می‌گردند که پتانسیل تبدیل شدن به انواع مختلف بافت‌های بدن را دارند. این نوع کیست تخمدان می‌تواند شامل بافت‌های مختلفی مانند مو، پوست، دندان و حتی استخوان باشد. اگرچه بیشتر کیست‌های درموئید بی‌خطر هستند، اما به دلیل خطراتی مانند پارگی، پیچ‌خوردگی یا احتمال تبدیل به سرطان، اغلب نیاز به عمل جراحی دارند.
کیست آدنوما
کیست‌های آدنوما از سلول‌هایی که سطح بیرونی تخمدان را می‌پوشانند، منشا می‌گیرند. این نوع از کیست تخمدان می‌تواند حاوی مواد مختلفی مانند مخاط غلیظ یا مایع آبکی باشد. کیست آدنوما معمولا در زنان بالای 40 سال دیده می‌شود. هر چند برخی از کیست‌های آدنوم خوش‌خیم هستند، اما برخی دیگر پتانسیل سرطانی شدن دارند. بنابراین، معمولا برای تعیین ماهیت این کیست‌ها و جلوگیری از عوارض احتمالی، برداشتن آن با جراحی توصیه می‌شود.
کیست‌های آدنوما چندین ویژگی دارند که به شناسایی آن‌ها کمک می‌کند. یکی از ویژگی‌های قابل توجه، طبیعت بدون درد آن‌ها است، به این معنی که افراد مبتلا به این نوع کیست تخمدان معمولا ناراحتی را تجربه نمی‌کنند. این ویژگی آن‌ها را از سایر کیست‌هایی که ممکن است باعث درد شوند، متمایز می‌کند. کیست‌های آدنوما اغلب به صورت توده‌های قابل لمس ظاهر می‌شوند که امکان شناسایی فیزیکی را فراهم می‌کند. از نظر اندازه، کیست‌های آدنوم معمولا حدود 5 سانتی‌متر قطر دارند که می‌توانند بزرگ‌تر شوند.
در برخی موارد کیست‌های آدنوما به اندازه 10 سانتی‌متر می‌رسد. هنگامی که غدد به طور غیر طبیعی بزرگ می‌شوند، خطر پارگی و نشت مایع وجود دارد که می‌تواند کیست‌های آدنوما را خطرناک کند. هنگامی که کیست از ابعاد معمول خود فراتر می‌رود، خطر عوارض افزایش می‌یابد. عوارض ممکن است شامل عفونت، التهاب یا ایجاد چسبندگی باشد. این شرایط برای سلامتی تهدید کننده هستند.
کیست هموراژیک چیست و چه علائمی دارد؟
کیست هموراژیک یک نوع دیگر از کیست تخمدان است و معمولا به عنوان کیست تخمدان هموراژیک (HOC) نیز شناخته می‌شود. کیست‌های هموراژیک نتیجه خونریزی در داخل کیست تخمدان هستند. در واقع، کیست هموراژیک به وضعیتی اشاره دارد که در آن کیست تخمدان دچار خونریزی می‌گردد. این کیست‌ها معمولا از کیست‌های عملکردی، به ویژه کیست‌های فولیکولی یا جسم زرد ایجاد می‌شوند. کیست‌های عملکردی بخشی طبیعی از چرخه قاعدگی هستند و معمولا خود به خود برطرف می‌گردند.
هنگامی که کیست فولیکولی یا کیست جسم زرد خونریزی می‌کند، منجر به تشکیل کیست هموراژیک می‌شود. این خونریزی می‌تواند به دلیل پارگی رگ‌های خونی داخل کیست یا آزاد شدن خون از بافت‌های اطراف تخمدان به داخل کیست رخ دهد که در نتیجه کیست پر از خون می‌شود. علائم کیست هموراژیک می‌تواند از نظر شدت متفاوت باشد. برخی از افراد ممکن است ناراحتی یا درد خفیفی تجربه کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است علائم شدیدتری داشته باشند. علائم رایج این نوع کیست عبارتند از:
- درد شکم یا لگن
- خونریزی
- تخمدان‌های بزرگ
- درد در هنگام مقاربت
عکس 5(کیست‌های خونریزی‌دهنده)
در بیشتر موارد، کیست‌های خونریزی‌دهنده (کیست هموراژیک) خوش‌خیم هستند و به مرور زمان خود به خود برطرف می‌شوند. بدن به تدریج خون درون کیست را باز جذب می‌کند و کیست کوچک شده یا ناپدید می‌گردد. ممکن است پزشک داروهای ضد درد و جلوگیری از بارداری را برای کنترل درد و جلوگیری از ایجاد این نوع کیست در آینده تجویز کند. اگر کیست هموراژیک باعث درد شدید شود، به رشد خود ادامه دهد یا علائمی از عوارض مانند پارگی کیست یا پیچ خوردگی را نشان دهد، مداخله پزشکی ضروری است.
علل تشکیل کیست هموراژیک تخمدان
برخی از علل تشکیل کیست هموراژیک تخمدان عبارت است از:
- پارگی کیست تخمدان
- خونریزی داخلی در کیست‌های عملکردی تخمدان
- تجمع خون در کیست
وقتی کیست تخمدان که کیسه‌ای پر از مایع در تخمدان است پاره شود، می‌تواند باعث خونریزی در داخل کیست گردد. کیست‌های عملکردی تخمدان مانند کیست‌های جسم لوتئال، معمولا با خونریزی همراه هستند. کیست‌های جسم زرد پس از آزاد شدن تخمک در طول چرخه قاعدگی تشکیل می‌شوند. اگر یک کیست تخمدان بدون تغییر در اندازه خود، باقی‌مانده خون را جذب کند ممکن است به کیست هموراژیک تبدیل شود. تجمع خون در کیست تخمدان می‌تواند به دلیل خونریزی از رگ‌های خونی کیست رخ دهد. این تجمع می‌تواند منجر به تشکیل کیست هموراژیک شود.
سخن پایانی
ما در این مطلب از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز، انواع کیست تخمدان را معرفی کردیم و در مورد هر کدام توضیحاتی را بیان نمودیم. بهتر است برای پیشگیری از بروز این کیست‌ها معاینات منظم را انجام دهید و در صورت بروز آن‌ها، درمان لازم را تحت نظر پزشک متخصص دنبال و داروهای تجویز شده را مصرف کنید.
